Merhabalar, bu yazımızda TF-X Milli Muharip Uçak Projemiz için TAI ile teknoloji transferi anlaşması yapmasıyla duyuran BAE Systems’in şirket bilgileri, ürünleri, çalıştığı ülke, kurum ve kuruluşlar gibi kısaca künyesini anlatılacak, TF-X’e ve gelişimine dair objektif ve net bilgileri derleyeceğim. Keyifli okumalar dilerim.
BAE SYSTEMS
BAE Systems çok uluslu savunma sanayi, güvenlik, havacılık ve uzay araştırmaları şirketidir. 1999 yılında British Aerospace ve Marconi Electronic Systems’in birleşmesiyle ortaya çıkan çok uluslu savunma sanayi, güvenlik, havacılık ve uzay araştırmaları alanlarında çalışma üreten, savunma sanayisinde Avrupa’nın birinci, dünyanın dördüncü büyük şirketi ünvanını elinde bulundurmakta.
Şirketin kurulma tarihçesine bakarsak, Avrupadaki havacılık ve uzay şirketlerinin büyük bir güç oluşturma isteklerinin olduğu bir dönemde İngiliz, Fransız, Alman ve İspanyol havacılık şirketlerinin birleşme sonucunda ortaya çıkmıştır. Öte yandan aynı dönemlerde İngiliz General Electric yine kendisine ait savunma elektroniği departmanı olan Marconi Electronic Systems adıyla hizmet veren şirketini satışa çıkarmış, Lockheed Martin ve Boeing gibi Amerikan havacılık devleri Marconi’yi satın almasına çalışmasına mütakiben, Avrupa’da da yer edinmesinden pek sıcak bakmayan İngiliz British Aerospace, Marconi Electronic Systems’i satın almış.
Daha sonra Marconi Electronic Systems ve havacılık, savunma sanayii sistemleri üzerine çalışan British Aerospace şirketinlerinin 30 Kasım 1999 tarihinde birleşmesiyle BAE Systems resmen kurulmuş. Daha da öncelere gidip bakarsak British Aerospace de daha küçük çapta çalışmalarını yürüten British Aircraft Corporation, Hawker Siddeley Group ve Scottish Aviation firmalarının 1977’de birleşmesiyle kurulmuş.
2003 yılına kadar bu şirket Lockheed Martin ve Boeing’in birçok alt kuruluşunu almasıyla ve aynı senede United Defense’i de satın alarak ABD’deki konumunu oldukça güçlendirdi.
BAE Systems, Lockheed Martin F-35 Lighting II, Eurofighter Typhoon, Astute sınıfı denizaltı ve Queen Elizabeth sınıfı uçak gemileri dahil olmak üzere birçok büyük savunma projesinde yer almaktadır. En büyük pazarı İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri olmakla birlikte bu ülkeleri Avustralya, Hindistan ve Suudi Arabistan takip etmektedir.
BAE Systems birleşmesinde bulunan çeşitli uçak, gemi inşaatı, zırhlı araç, silah ve savunma elektroniği şirketlerinden A.V. Roe and Company, dünyanın ilk uçak şirketlerinden biri olmuş. Bu gelişmelerin yanı sıra dünyanın ilk ticari jet uçağı olan Comet’in üreticisi Havilland; Concorde süpersonik yolcu uçağının eş-üreticisi olan British Aircraft Corporation, Spitfire’ın üreticisi Supermarine, Yarrow Shipbuilders, Kraliyet Donanması ilk destroyerlerin yapımcısı; Üçlü genleşme motorunun ve dünyanın ilk battlecruiser üreticisinin öncüsü Fairfield Shipbuilding and Engineering Company şirketlerini de bünyesinde bulundurduğundan bahsetmekte fayda var.
TF-X Jet Eğitim Uçağı ve Muharip Uçak Tasarım ve Üretim Projesi
Savunma Sanayii İcra Komitesi’nin 15 Aralık 2010’daki toplantısında; Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nın 2020’li yıllardan sonra oluşacak Jet Eğitim Uçağı ve Muharip Uçak ihtiyacının karşılanması için kavramsal tasarım kararı sonra TUSAŞ ile görüşmelere başlanmış ve bu kararın doğrultusunda 23 Ağustos 2011’de SSM*ve TUSAŞ arasında sözleşme imzalanmıştır.
* Savunma Sanayii Müsteşarlığı *
Eylül 2011 tarihinde başlayan Proje Takvimi’ne müteakiben 2 yıllık sözleşme süresinde, Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nın 2020’li yıllardan sonraki jet eğitim uçağı ve muharip uçak ihtiyacına yönelik olarak; harekat ihtiyaçlarının belirlenmesi, gereksinimlerin analizi çalışmaları ve bunları karşılayan uçağın ve sistemlerinin kavramsal tasarımı, milli imkan ve kabiliyetler ile yapılabilirliğin araştırılması ve uluslararası işbirliği modelleri üzerinde çalışmalar yapılmıştır.
- TAI TFX neden ülkemiz savunma sanayii geleceği çok önem arz ediyor?
- TFX’in ortaya çıkmasındaki en büyük sebepler neler?
- BAE Systems ortaklığı nasıl başladı?
Bu ve benzer sorulara en net ve en iyi cevabı Savunma Sanayi Müsteşarı Sn. Prof. İsmail Demir, 21 Mart 2016 tarihinde Star Gazetesi’nden Mustafa Kartoğlu’na verdiği bir röportajda ifade etmiş.
Açıklama şu şekilde;
“Hava Kuvvetleri’nin F16’lardan sonra kullanacağı bir uçağa ihtiyacımız vardı. F35’ler bombardıman uçağı, savaş uçağının yerini tutmuyor. F16’lar gibi hazır satın almayalım dedik. Çünkü F16’lardan bir ders aldık; uçaklara yeni bir silah eklemek, sistemlerine yeni bir görev yüklemek istediğinizde yapamıyorsunuz, üretici firma size bu izni istediği kadar veriyor ve siz razı olmak zorundasınız! Aslında şu an F35 projesinde de bundan dolayı kaygılıyız. Ayrıca F16’lar 2030’da emekli olacak. Bakım, onarım ve modernizasyon maliyetleri çok yüksek. O yüzden ‘yerli ve milli’ bir savaş uçağı projesi başlattık. Biz 2030’ların savaş uçağını üreteceğiz. Kim hangi teknik desteği vermek isterse ‘birlikte geliştirmeye’ hazırız; hiçbir kısıtlama olmadan teknoloji paylaşımı ve geliştirmeye hazır olan gelsin dedik. İngiliz BAE Systems en iyi teklifi verdi, hazırlık çalışmalarına başladık. Şu anda BAE Systems ve İngiltere hükümet yetkilileri ile ‘sözleşme öncesi çalışmalar’ yapıyoruz. Bize ‘evet’ dedikleri konuların ne kadar ‘evet’ olduğunu göreceğiz. İhaleye Alman ve İsveç firmaları da katılmıştı. BAE Systems ile yürümezse, onlar yine potada olacak. Bu tür projeler stratejiktir, devletten devlete yapılacak işlerdir. Türkiye ‘kiminle uzun süreli yol yürüyebiliriz’ diye bakıyor. Bu siyasi bir karar. O yüzden bu son görüşmemizde de İngiltere tarafında bakanlar, müsteşarlar vardı. Bu ‘devlet olarak bu işin arkasındayız’ mesajıdır. Maksimum bilgi, teknoloji transferi sağlayacak bir katılım istiyoruz. Bizden hiçbir teknolojik bilgi saklanmayacak. ‘Biz uçağı donattık, programları yükledik, alın kullanın’ dönemi artık bitti. O programların tüm kodları bize açık olacak, istediğimiz değişikliği, geliştirmeyi yapabileceğiz, istediğimiz yeni silahı sisteme entegre edebileceğiz.
Bizim en önemli eksiğimiz, bizzat uçak yapımında bulunmuş uzman eksikliği. Bu okulla, doktorayla öğrenilmiyor. Bilimsel bilgi ve teknoloji üretimi ve transferi doktora düzeyinde sağlanıyor. Ancak fabrikaya girdiğinizde ‘uzman’a ihtiyacınız var. Bu nedenle BAE Systems’ten şunu istiyoruz: Uçağın aerodinamik tasarımında, gövde ve motor imalatında, iç elektrifikasyon ve elektronik donanımında, savaş ve iletişim sistemlerinde, tüm yazılımlarında, uçuş testlerinde Türk uzmanlar, mühendisler ve bilim adamları da görev yapacak, öğrenecekler.
Uçağın tasarımı ve gelecekte üretimi Türkiye’de yapılacak; BAE Systems bütün aşamalarda deneyimini ve teknolojisini aktaracak. İlk faz 2019 sonunda tamamlanacak. Uçağın aerodinamik tasarımı, elektrik ve elektronik iç donanımı; uçuş, silah ve iletişim sistemleri ile imalat bilgilerine ilişkin tüm hesaplamaların yüzde 80’i bitmiş olacak. Bu süreçte Türk mühendis, yazılımcı ve uzmanları da bütün bu aşamaları öğrenmiş olacaklar. 2023’te ilk prototip ortaya çıkacak. Rüzgar tünelini de Türkiye’de yapacağız. İngiltere’deki devlet tesislerini ve özel tesisleri de ‘kısıtsız’ kullanacağız.
İngiltere’nin de gelecek nesil bir savaş uçağına ihtiyacı var. Şu an geliştirdikleri Eurofighter Typhoon uçağı 2030’da emekli olacaktı, 2040’a uzattılar. Ancak 2020’den sonra modernize edilmesi gerekecek. İşte FX’i yaparsak, onun tüm sistemlerini Typhoon’da kullanabilecekler.
İngiltere’nin ‘ihracat lisansı’ en önemli konu. ‘Böyle başlayalım, kervan yolda düzülür’ yaklaşımını kabul etmiyoruz. ‘Hiçbir kısıtlama olmayacak’ sözünü duymak istiyoruz, ihracat lisansları dahil. Bir noktada bazı bilgileri paylaşmak istemeyebilirler, biz de orada bırakırız. En son ‘minimum kısıtlama’ dediler, kabul etmedik. Sıfır kısıtlamayı kabul ederlerse olur, etmezlerse diğer şirketlerle konuşuruz; olmadı kendimiz yaparız.”
Tam olarak en net cevaplar bu açıklamalarda bulunabilir. Ben şu kısmı özellikle, kesinlikle tekrar vurgulamak istiyorum: “Bizim en önemli eksiğimiz, bizzat uçak yapımında bulunmuş uzman eksikliği. Bu okulla, doktorayla öğrenilmiyor.”
Teknik konular teorikten bağımsız olarak kesinlikle pratik çalışmalar ve bu çalışmalar sonucunda elde edinimler kazanımlarla büyük ilerleme kaydediyor. Bilgi ve bilimsel kanunların haricinde uygulama, geliştirme ve kazanılan tecrübe.
BAE Systems’ten uçağın tasarımında, gövde ve motor imalatında, donanımında, tüm yazılımlarında, uçuş testlerinde Türk uzmanlar, mühendisler ve bilim adamları da görev yapmasını ve öğrenmelerini istemesi, ülkemiz, teknolojimiz, mühendislerin için büyük fedakarlık ve hayati önem taşıyan bir husus. İTÜ’den Uçak Mühendisi olarak mezun, Uludağ ve İstanbul Teknik Üniversitelerinde araştırma görevliliği, 1985 yılında ABD’ye Yüksek Lisans ve Doktora öğrenimi, Michigan Üniversitesi’nde Uygulamalı Mekanik, Purdue Üniversitesi’nde Uçak Mühendisliği dallarında Y. Lisans, Washington State Üniversitesinde Makina Mühendisliği alanında doktora dereceleri ve birçok başarıya sahip Sn. Müşteşar Prof. Dr. İsmail DEMİR Bey’e geleceğe dair vizyonu ve düşüncelerinden dolayı teşekkürlerimi ve saygılarımı sunuyorum.
Türkiye eski Başbakanı Ahmet Davutoğlu başkanlığında toplanan Savunma Sanayii İcra Komitesi’nin (SSİK) milli savaş uçağı projesine ilişkin kararının ayrıntıları ortaya çıkmış. 6 tasarım sunulan komite, milli savaş uçağında çift motorlu FX-1 modelini tercih edileceğini belirtilmiştir.
TF-X’ler F-16 Fighting Falcon’ların yerini dolduracak, F-35’ler ise F-4’lerin yerine envantere girecektir. F-16 ve F-35 ile ilgileri önceki yazılarımda bulabilirsiniz.
İngiltere Başbakanı Theresa May’in Ankara ziyaretinde. Türk özgün savaş uçağı üretimi için İngiltere ve Türkiye arasında 100 milyon sterlinlik (125 milyon dolar) anlaşma imzalandı. Milli uçak için TAI ve BAE Systems’e devlet güvencesi verildiğini de söylememiz mümkün.
Okuyucuya Not: İnternet ortamında çok fazla teknik bilgi ve açıklamalar bulunmakta. Birçoğu spekülasyonlardan ibaret bile olabiliyor. Bundan dolayı en doğru ve net bilgiler için resmi makamlar ve yetkililerin açıklamalarını takip etmekte fayda var.
Sonraki yazılarda T70 – Genel Maksat Helikopteri Programı ve T129 Atak Helikopteri ile ilgili dizinlerle Milli Savunma Sanayiimizdeki gelişmeleri aktarağım.
Büyük adımlar attığımız ve teknolojiyi satın alma değil; üretmek yolunda, özellikle savunma ve silahlanma alanında yeni gelişme aşamasında olduğumuz dönemlerde çaba sarfeden, fedakarlık gösteren mühendis, teknisyen, tekniker dahil tüm teknik personel ve bütün alanlarda emeği geçen bütün çalışanlara destek olmak; projelerimizi, ürünlerimizi ve çalışmalarını erişebildiğim kitleye aktarmaktan, onların gururlarını paylaşmaktan mutluluk duyduğumu belirtmek isterim.
Sevgi ve saygılarla!
Referans ve Kaynaklar
- tai.com.tr
- star.com.tr/guncel/f16dan-ders-aldik-fx-yerli-olacak-haber-1097541/
- cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/182849/_Milli_savas_ucagi__FX-1_olacak.html#