Yapay zeka. 1950’li yıllarda yoğun incelemeye alınan ve üzerine gerek teoriler gerekse spekülasyonlar yapılan dönemimiz konusu. Bu alanda o yıllarda çalışmalar yapmış olan hepimizin aşina olduğu ve Enigma makinesinden tanıdığımız bir isim. Alan Turing. Tarihten bugüne bu kadar konuşulmasını sağlayan şey ise onun “Can machines think?” yani “Makineler düşünebilir mi?” sorusu olmuştur. Bunun cevabı bugün ‘neden olmasın’ olacaktır.
Bunu neye dayanarak söyleriz? Bilindiği üzere dünyaca ünlü satranç şampiyonu olan Garri Kasparov IBM tarafından geliştirilen Deep Blue adlı robota karşı satranç oyununda yenilmişti. Aynı zamanda bir AlfaZero yapay zekası Stockfish’i yenmeyi başardı. Yetmedi Google’nin DeepMind’ı Go isimli zeka oyununda dünya şampiyonunu yendi. İnsan bu tür kurallı oyunlarda ortalama 15 hamle sonrasını düşünürken makineler daha fazla ihtimal düşünmekle beraber öğreniyor da. Evet, öğreniyor. Deep Learning işte tam olarak bu. Bu sayede insanları yenebiliyorlar. Nasıl mı? Makineye mühendisler 40 milyondan fazla ‘Go’ oyunu yüklüyorlar. Ve rakibin pek de şansı kalmıyor.
Deep learning kısaca şöyle bir örnekle anlatılabilir: Bir labirent yaptınız. Robota bu labirentin çıkışını kodladınız. Ve robotta çıkışı buldu. Ama labirenti daha kompleks hale getirince robot yazdığınız milyonlarca satır kodun bir bileşiğini alarak o çıkışı da buldu. Yani farklı ihtimaller yarattı. Bu çıkışı ‘trail and error’ yani dene ve yanıl yoluyla bulmuş oldu. Bunun python dilinde koda yansımış halinin mantığıyla anlatacak olursak ‘if’ fonksiyonuna yol değişkenini atadığımızı varsayarsak if (yol == 0): return 1 gibi bir kod çıkar. Yani eğer bu yolu denediğinde çıkmaz sokaksa dön ve ‘1’ yani önceki yoldan başka yere git komutunu vermiş oluruz. robot da bu yüzlerce veya binlerce olasılığı yazdığımız kod sayesinde ölçerek çıkışı bulabilir.
Yapay zekalarla bir insan gibi konuşmaya da başladık. Makineler insanlara diyalog kurarak yeni kelimeler ve konuşma tarzları öğreniyorlar. Bunun nasıl olduğu ile ilgili soru teknik kısmı ise yukarıda ki gibi yine basit bir fonksiyon ile açıklanabilir. Ancak bu konuşmalarda makineye “objective function” yani amacı olan fonksiyon eklenmelidir. Yoksa “in to the room” cümlesi kurduran dil algoritması zamanla dejenere olup “to to room to the in” gibi garip bir dile dönüşebilir. Evet Yapay zeka makineleri bizim anlamadığımız dilde anlaşabilirler. Gelecekte ise yapay zeka roketlerde, ev aletlerinde, ofislerde, inşaat alanlarında yani her yerde bize hizmet edecek. Hizmet diyorum çünkü bir istila değil.
Bu alanda çalışmalar dünyaca ünlü isimlerce sürdürülüyor. Şeyda Ertekin, Sam Altman, Daniel Lee, Sebastian Seung bunlardan bazıları.
Yapay zeka konusu insanların ön yargılarının artmasına sebep olmuştur. Mesela dünyayı ele geçirecekleri konusu veya makineler hayatımıza dahil oldukça zavallım kasiyerlerin işsiz kalacağı gibi bazı spekülasyonlar var. Öncelikle yapay zekanın bizi felç etmeye değil, bize hizmet etmeye geldiğini hatırlatayım. Almanya’da araştırmalara göre yapay zekalı makinler artıkça istihdam toplamda %4 daha artmıştır. Yani yeni bir şey geldi mi yanında kendi istihdam alanlarını da getirir. Ayrıca bir insanın her gününün 12 saatinde çivi çakması ne kadar medeni bir anlayış olacaktır ki. Bu kapitalist düzen bizi, robotlar köleliği elimizden alacak diye korkutacak kadar köleliğe alıştırmıştır. Kim istemez köle toplum yerine ‘bilgi toplumu’ gelsin diye. Eğer konumuz bu olsaydı bilgi toplumu yani endüstri 4.0 ile beraber şekillenen bu toplum yapısının kapitalizmi yıkacağını söyleyebilirdim. Söz konusu makinelere gelecek olursak, iş aksaklıklarının ve kazalarının 10/9 unun insan sebebiyle meydana geldiğini düşünürsek robotların ameleliği devralmasına karşı çıkmayız herhalde.
Endüstri 4.0 dalgası… Türkiye 1,2,3. dalgaları kaçırdı. Ancak 4.0 dalgasını neyse ki yakalamış durumda. Almanya gibi bir ülke 20 yıl içinde 4.0 sanayi alt yapısını tamamlayacağını yeni duyurdu. Türkiye’nin ise bundan 4 yıl sonra aynı yol haritasını duyuracağı tahmin ediliyor.
Dünyada bazı şirketler kendi kobotlarını çoktan üretti ve işe koydurdu bile. Arçelik bunlardan biri. Kobot dedim çünkü bunların yapay zekalı yani deep learning meziyetli bir robottan daha aptal olduğu bir gerçek. Yani sizin yerinizi almaz sizinle birlikte çalışır.
Gelecekte ise değişik jenerasyonlar bizi bekliyor. 2022′ de 40 milyardan fazla nesne internete bağlı olacak. Klavye ve tuşlara basma olayı son bulacak. İnsanlara çip takılacak ve artık ‘server room’ lar bitecek ve The Cloud teknolojisi devreye girecek. Yani insanlara takılan çiplerde dahil olmak üzere bütün internetli cihazlar üst veri yönetici olan ortak dağıtım adresi yani veri bulutuna bağlanacak ve orada depolanacak. Stabil bir ağ erişimi ortamı sağlanacak. Bu biraz da metavers’i hatırlattı bana ama neyse. Zaman ve mekan kısıtlaması olmadan veri paylaşımı ‘center sharing’ veya ‘joint sharing’ olarak yapılacak.
Ve en önemlisi geleceği büyük ihtimal bu teknolojiler üzerine yoğunlaşan insanlar şekillendirecek. Deep learning, machine learning ise ‘data insert’ yani yeni verilerin dahil olması, gelişmesi ile yeni bir dünyayı bizlere hazırlıyor olacak. Unutmayın, bu macerada herkesin kendince katkısı olacak. Kimi dil ile kimi de formüllerle konuşacak. Dili insan, formülü de makine anlayacak. Ama önemli olan hangi dili kullandığımız değil. O dille ne söylediğimiz olacak.