Uluslararası Uzay İstasyonu (ISS), Amerika Birleşik Devletleri, Rusya, Kanada, Japonya ve Avrupa Uzay Ajansının himayesi altında faaliyet gösteren ve birkaç Avrupa ülkesi de dahil olmak üzere 14 ülkeyi kapsayan ortak bir uluslararası projedir. Tasarımı, ABD Başkanı Ronald Reagan’ın emriyle 1984’te başladı ve NASA 10 yıl üzerinde çalıştı. 90’lı yılların başlarına gelindiğinde, projenin ölçeğinin ve yüksek maliyetinin ABD’nin bağımsız olarak kurmasına izin vermeyeceği anlaşıldı. İstasyonun asıl inşası 1998’de, projeye bağlanan Rusya’nın, ISS’nin ilk unsuru olan fonksiyonel kargo bloğu Dawn’ın yörüngesine oturmasıyla başladı.
O zamandan beri, diğer ülkeler projeye farklı zamanlarda katıldı, Uluslararası Uzay İstasyonu zamanla yeni modüller eklenerek geliştirildi. Sonuç olarak, ISS “460 tona yükseldi” ve bir futbol sahası alanı kaplamaktadır. Bugün, muhtemelen bilmediğiniz ISS hakkında 10 ilginç gerçek hakkında konuşalım.
O Gerçekten Düşüyor
Yer çekimi gibi bir şey var. Uluslararası uzay istasyonunda, yerçekimsel gücün gezegenimizde yaşadığımızın sadece yüzde 10 altında olduğu ve Dünya’nın yaklaşık 400-450 kilometre üzerindedir. İstasyonun Dünya’ya düşmesi için bu yeterli. Öyleyse neden düşmüyor?
ISS aslında düşüyor. Bununla birlikte, istasyonun düşüş hızının Dünya etrafında hareket ettiği hıza neredeyse eşit olması nedeniyle, dairesel bir yörüngeye düşer. Başka bir deyişle, merkezkaç kuvveti sayesinde, yanlamasına değil, yanlara, yani Dünya’nın etrafında düşer. Aynı şey doğal uydumuz, Ay’a da olur. Aynı zamanda Dünya’nın etrafında düşer. Ay’ın Dünya’nın etrafında hareket ettiği zaman meydana gelen merkezkaç kuvveti, Dünya ile Ay arasındaki çekim kuvveti telafi eder.
ISS’nin sürekli düşüşü, istasyondaki yer çekiminin mevcut olmasına rağmen, gemideki mürettebatın neden sıfır ağırlıkta olduğunu açıklıyor. ISS düşüşünün hızı Dünya etrafında dönme hızı ile dengelendiği için, kozmonotlar, istasyonun içinde iken, aslında hiçbir yere gitmiyorlar. Sadece süzülüyorlar. Yine de, ISS bazı zamanlar Dünya’ya yaklaşıyor. Bunu telafi etmek için, istasyonun kontrol merkezi, motorları sayesinde yörüngesini dengelemektedir.
ISS’de, Güneş Her 90 Dakikada Bir Doğuyor
Uluslararası Uzay İstasyonu, Dünya’ya göre her 90 dakikada bir tam bir devir yapar. Bu sayede ekibi her 90 dakikada bir güneşin doğuşunu izliyor. Her gün, ISS’de oturan insanlar 16 kere güneş doğuşunu ve 16 kere gün batımını izlemektedir. İstasyonda 342 gün geçiren astronotlar, 5472 gün doğumu ve 5472 gün batımını görmeyi başardılar. Aynı zamanda, Dünya üzerindeki bir kişi sadece 342 güneş doğuşu ve 342 gün batımını görmüştür.
İlginçtir ki, istasyonun mürettebatı ne alacakaranlığı ne de safağı göremez. Bununla birlikte, terminatörü açıkça görebiliyorlar.
ISS’deki ilk Malezya Astronotu Namaz Kılarken Sorun Yaşadı
İlk Malezyalı astronot Şeyh Muzafar Shukor’du. 10 Ekim 2007, ISS’ye dokuz günlük bir uçuşa gitti. Ancak, uçuşundan önce, kendisi ve ülkesi olağan dışı bir problemle karşılaştı. Shukor bir Müslüman. İslam’ın gerektirdiği gibi günde 5 kez namaz kılması gerekmektedir. Ayrıca, Ramazan ayı boyunca oruç tutması gerekiyordu.
Unutmayın, ISS astronotlarının her 90 dakikada bir gün doğumu ve gün batımını görmesi üzerine konuştuk. Bu, Shokur için büyük bir sorundu. Çünkü bu durumda namaz vaktini belirlemek onun için zordu. İslam’da vakitler, güneşin gökyüzünde bulunduğu konuma göre belirlenir. Ayrıca dua ederken Müslümanlar Mekke’ye doğru yani Kâbe’ye dönmelidir. ISS’de, Kabe ve Mekke’ye giden yol her saniye değişmektedir. Böylece, dua sırasında Shukor ilk önce Kabe doğrultusunda ve daha sonra ona zıt olarak konumlanabilirdi.
Malezya uzay ajansı Angkasa, bu soruna bir çözüm bulmak için 150 İslam din adamı ve alimi bir araya getirdi. Sonuç olarak toplantıda, Shokur’un namazına Kâbe’nin yönünü çevirerek başlaması ve ardından herhangi bir değişikliği görmezden gelmesi sonucuna vardı. Eğer Kabe’nin konumunu belirleyemiyorsanız, onun herhangi bir yönüne bakabilirsiniz. Eğer buda olmuyorsa, o zaman Dünya’ya dönüp namazınızı kılabilirsiniz sonuncuna varıldı.
Buna ek olarak, bilim adamları ve rahipler, Shokur’un dua sırasında diz çökmesine gerek olmadığı konusunda mutabık kaldı. Su ile yıkanmaya da gerek yoktur. Vücudunu ıslak bir havluyla silmeye izin verildi. Ayrıca beş ila üç arasında rekat sayısını azaltmasına izin verildi. Ayrıca Shokur’un oruç tutması gerekmediği, çünkü İslâmda gezginlerine farz değildir.
Dünya Politikası
Daha önce de belirtildiği gibi, Uluslararası Uzay İstasyonu herhangi bir ülkeye ait değildir. ABD, Rusya, Kanada, Japonya ve bazı Avrupa ülkelerine aittir. Avrupa Uzay Ajansı söz konusu olduğunda, bu ülkelerin veya ülke gruplarının her biri, ISS’nin belirli bölümlerini, orada gönderdikleri modüller ile birlikte bulundurmaktadır.
ISS’nin kendisi iki ana bölüme ayrılmıştır: Amerikan ve Rus. Rus segmentini kullanma hakkı sadece Rusya’ya aittir. Amerikalılar kendi segmentlerini diğer ülkelerde kullanabilirler. ISS’nin, özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nin ve Rusya’nın gelişmesine dahil olan ülkelerin çoğu, karasal politikalarını uzaya taşıdılar.
Sonuç, ABD’nin Rusya’ya karşı yaptırımlar uygulayıp birkaç Rus şirketi ile ilişkilerini koparması 2014’te en tatsız durumdu. Bu işletmelerden biri, NASA’nın Rus eşdeğeri Roskosmos’du. Ancak, büyük bir sorun vardı.
NASA uzay mekiği programlarını kapattığından, Roskosmos’a tümüyle astronotlarının ISS’ye teslim edilmesine ve geri gönderilmesine güvenmek zorundadır. Roskosmos bu anlaşmadan çekilir ve roketler ve uzay aracı ile ISS’den astronotlar teslim etmeyi ve iade etmeyi reddederse, NASA kendisini çok zor bir durumda bulur. NASA’nın Roskosmos ile ilişkileri kopardıktan hemen sonra, Rusya Başbakan Yardımcısı Dmitry Rogozin “Twitter” da yazdı, ABD artık astronotlarını ISS’ye trambolin yardımı ile gönderebilir. :)
ISS’de Çamaşırhane Bulunmamaktadır
Uluslararası Uzay İstasyonu’nda çamaşır makinesi bulunmamaktadır. Ancak olsa bile, mürettebat yıkama için kullanılabilecek yeterli suya sahip değildir. Sorunu çözmenin yollarından biri, tüm uçuş için yanınızda yeterince kıyafet almaktır. Ama böyle bir lüks çok pahalıya mal olabiliyor.
450 gram ağırlığındaki bir yükün ISS’ye teslimatı 5-10 bin dolara mal oluyor ve hiç kimse sıradan kıyafetlerin teslimatında çok fazla para harcamak istemiyor. Yeryüzüne dönen mürettebat da onlarla eski kıyafetleri alamaz – uzay gemisinde yeterli yer yoktur. Çözüm? Hepsini yak.
ISS mürettebatının, Dünya’da yaptığımız gibi, günlük bir kıyafet değişimi gerektirmediği bilinmelidir. Fiziksel egzersizleri (aşağıda bahsedeceğimiz) dikkate almazsanız, ISS’deki kozmonotların mikrogravitede çok fazla gerilmesi gerekmez. ISS’deki vücut sıcaklığı da izlenir. Tüm bunlar, insanların aynı kıyafetleri değiştirmeye karar vermeden önce dört güne kadar giymelerine izin verilir.
Rusya, ISS’ye yeni tedarik sağlamak için insansız uzay aracı programını başlattı. Bu gemiler tek yönde uçmaktadır ve (en azından sağlam) Dünya’ya geri dönmezler. ISS istasyonu mürettebatı malzemeleri teslim aldıktan sonra çeşitli artıkları bu araca geri yerleştirir. Sonra modül sökülür ve Dünya’ya düşer. Geminin kendisi ve gemideki her şey gökyüzünde Pasifik Okyanusu’nun üzerinde yanar.
ISS Mürettebatı Her Gün Spor Yapmak Zorunda
Uluslararası Uzay İstasyonu mürettebatı sürekli olarak kemik ve kas kütlesini kaybeder. Uzayda zaman harcayan astronotlar, kemiklerindeki mineral depolarının yaklaşık yüzde ikisini kaybederler. Çok fazla gelmiyor olabilir ama bu rakam hızla büyüyor. ISS’ye yapılacak tipik bir görev 6 aya kadar sürebilir. Sonuç olarak, bazı mürettebat üyeleri iskeletlerinin bazı bölgelerinde kemik kütlesinin 1 / 4’üne kadar kaybedebilirler.
Uzay ajansları, bu kayıpları azaltmanın bir yolunu bulmaya çalışıyorlar ve mürettebatın günlük iki saatlik fiziksel egzersiz yapmasını zorluyor. Buna rağmen, kozmonotlar hala kas ve kemik kütlesini kaybetmektedir. Orbital istasyonundaki simülatörler de Dünya üzerinde kullandığımızdan farklıdır. Egzersiz için özel egzersiz makinelerine ihtiyaç vardır.
Tuvaletin Kullanımı Mürettebatın Vatandaşlığına Bağlıdır
Uluslararası Uzay İstasyonu’nun ilk zamanlarında, astronotlar ve kozmonotlar aynı ekipmanları, yiyecekleri ve hatta tuvaletleri kullandılar ve paylaştılar. Rusya, astronotlarının ekipmanlarını kullanması nedeniyle diğer ülkelerden ödeme talep etmeye başladıktan sonra 2003 yılında her şey değişmeye başladı. Buna karşılık, diğer ülkeler astronotlarının ekipmanlarını kullanması nedeniyle Rusya’dan ödeme talep etmeye başladı.
Rusya ISS ABD astronotları teslimi için NASA’dan 2005 yılında para almasıyla ilişkiler gerildi. Bunun üzerine ABD, Rus astronotunu Amerikan ekipmanı, teçhizatı ve tuvaleti kullanmaya mecbur etti.
Rusya ISS Programını Kapatabilir
Rusya, ABD’nin veya ISS’nin oluşturulmasını katkı sağlayan başka bir ülkenin, istasyonu kullanmasını doğrudan yasaklayamaz. Ancak, istasyona erişimi dolaylı olarak engelleyebilir. Yukarıda da belirtildiği gibi, Rusya astronotlarını ISS’ye ulaştırmak için Amerika’ya ihtiyaç duyuyor. 2014 yılında Dmitry Rogozin, 2020’den başlayarak Rusya’nın diğer projeler için alan programına tahsis edilen para ve kaynakları harcamaya çalıştığını ima etti. ABD, astronotlarını en az 2024 yılına kadar ISS’ye göndermeye devam etmek istiyor.
Eğer Rusya 2020 yılına kadar ISS’ye erişimi engeller veya durdurursa, Amerikan astronotları için ISS’ye sınırlı ve hatta kısıtlı erişim sağlayacağı için ciddi bir sorun olacaktır. Rogozin, Rusya’nın ABD olmadan ISS’ye uçabileceğini, ABD’nin de böyle bir lükse sahip olmadığını ekledi.
Amerikan havacılık ve uzay ajansı NASA, Amerikan astronotlarının ISS’den taşınması ve iadesi konusunda ticari alan şirketleri ile aktif olarak çalışıyor. Aynı zamanda, NASA her zaman Rogozin’in daha önce bahsettiği trambolinleri kullanabilir.
ISS’de Silahlar Bulunmaktadır
Genellikle Uluslararası Uzay İstasyonunda bir ya da iki tabanca vardır. Onlar astronotlara aittir, ancak istasyondaki herkesin erişimine açık olan bir hayatta kalma kitinde depolanırlar. Her tabancanın üç şarjör vardır ve tüfek için sinyal roketleri, tüfek için mermiler vardır. Ayrıca kürek veya bıçak olarak kullanılabilen katlanabilir elemanlarda vardır. Astronotların neden ISS’deki çok işlevli tabancaları sakladıkları belli değil. Ancak uzaylılardan değil, savaşmak için mi?
Çinli Astronotların ISS Erişimi Engellendi
ABD’nin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle Çin, astronotlarını uluslararası uzay istasyonunu ziyaret etmeyi yasakladı. 2011 yılında ABD Kongresi, ABD ve Çin arasındaki uzay programları konusunda herhangi bir işbirliğini yasakladı.
Çin uzay programının gizlice askeri amaçlar için kurulduğu düşünülmektedir. Böylece Çin için ISS yasaklandı. Amerika Birleşik Devletleri, ISS’de Çinli askerleri veya mühendisleri hiçbir şekilde istemiyor.