Merhaba arkadaşlar bu yazımızda sizlere tortul kayaçlar nasıl oluşur ve tortul kayaçların bileşimini anlatacağım. Bunun yanı sıra bazı tortul kayaçları inceleyeceğiz. Yağmur, rüzgar, akarsular, sıcaklık değişimleri, engebeleri yıpratmada adeta yarış halindedir. Engebelerden kopan maddeler akarsular, rüzgar, buzullar ve deniz tarafından taşınarak alçak bölgelerde toplanır. Bunlar kayaç veya mineral parçaları halinde veya suda çözünen bileşikler biçiminde yer değiştirir. Kırıntı, gerek kimyasal madde (suda çözünmüş maddelerin çökelmesi) veya canlı organizmalar söz konusu olduğunda organik madde biçiminde dibe çökerek tortul kayaçlan oluşturur. Çökelen bu maddeler diyajenez (taşoluş) etkisiyle yavaş yavaş tortul kayaçlara dönüşür; bu süreç, tıkızlaşma, suyu atma, yeni minerallerin oluşumu biçiminde gelişir.
Tortul kayaçlar katmanlar halindedir, yani art arda ve sürekli taşınan malzemenin üst üste yığılması sonucunda katlar oluşturur. Taşımayı sağlayan etkene bağlı olarak depolama, kıtalarda (akarsuların, buzulların, rüzgarın etkinliği), göllerde veya denizlerde ortaya çıkar. Tortul kayaçların bir başka özelliği de fosiller, canlı organizma, yani hayvan veya bitki kalıntıları içermesidir. Kayaçların görünümü ve içerdiği fosillerin doğası, ne tür bir ortamda depolandıklarını belirlemeye, dolayısıyla bir bölgenin jeolojik tarihinin anlaşılmasına imkân sağlar. Mesela Paris Havzası nın İkinci Zaman’da denizle kaplı olduğu bilinmektedir; çünkü bu dönemde bu bölgeye yığılmış olan , tüm tortul kütleler deniz kökenlidir.
Döküntü kayaçları, katı parçacıkların depolanmasından kaynaklanır. Taşıma süreci uzun olduğu ölçüde, parçacıklar aşınır ve boyutları küçülür. Köşeli kayaç parçalarından veya yuvarlak çakıllardan oluşan yığışımlar, yamaçlardan veya kıyılardan akarsularla kısa bir taşıma sürecine tanıklık eder. Hareketli kumlar ve kaynaşmış küçük çakıl tortuları çok ince taneler içerir ve taşınma sürecinin daha uzun sürdüğünü gösterir. Bu taşıma olgusu bir ayrım yapmayı gerektirir; mesela sert taneler daha iyi direnç gösterirken, kum taşları genellikle silislidir. En ince parçacıklar kil gibi çok daha uzaklara taşınabilir ve denizlerdeki tortul kütlelerin ana kayacı olan peliti meydana getirir.
Kimyasal tortul kayaçlar, suda çözünmüş bileşiklerin çökelmesinden kaynaklandığından, göl veya deniz ortamının belirgin niteliğini verir. Çökelme dolaysız olarak ortaya çıkabilir; nitekim lagünde veya çöl bölgelerindeki tuzlu göllerde buharlaşma sonucunda tuzun kabuk bağladığı görülür. Ama çökelmeye daha çok, bazı elementleri organizmalarına bağlayarak tutan canlı varlıklar yol açar. İskeletler veya kabuklar fosil biçiminde çökelir; bunların birikimiyse tortul kayaçları oluşturur. Kalsitten meydana gelen kabuk döküntülerinin birikiminden kalker doğar. Çakmaktaşıysa, tam tersine, süngerlerin iğne biçiminde silisli döküntülerinden kaynaklanır.
Organik kayaçlar, canlı organizmaların ayrışmasından ileri gelir. Bu yüzden bunlar, karbon açısından çok zengindir. Kömür grubundan kayaçlar ise bitkilerden meydana gelir; bu olgu, genellikle Birinci Zaman sonlarında oluşan taşkömürü yataklarındaki eğreltiotu fosillerinden anlaşılır. Petrolün oluşumundaysa her şeyden önce planktonlar rol oynar.
Tortul Kayaçlar ‘ın Bileşimi
Oluşum biçimleri nedeniyle, tortul kayaçlar çok çeşitli bileşimler gösterir ve özellikle magmadan oluşan kayaçlarla karşılaştırılırsa, bu çeşitlilik aşın ölçülere varır. Bu olayın nedeni, çeşidi kökenlere dayanan kimyasal farklılaşmadır. Mekanik ayrım, bazı kimyasal elementlerin yoğunlaşmasıyla sonuçlanabilir. Mesela bir granit parçalandığında değişik tanecikler verir, ama yalnızca kuvars uzun süre taşınmaya direnç gösterir ve bu kayaçtan kaynaklanan kumtaşı tam anlamıyla silis içerir. Çok ince olan kil parçacıkları uzun süre asılı halde kalır ve denizlerde yavaş yavaş çökerek alümin ile silisyum açısından zengin tortul kayaçlar oluşturur. Ayrım, kimyasal mekanizmalardan kaynaklanır. Bazı elementlerin seçici bir şekilde çözelti oluşturması, alümince derişik bir çökeltinin, yani boksitlerin meydana gelmesine neden olur. Bazı elementlerin seçici bir şekilde canlı organizmalarca çökeltilmesi, tortul kayacın bileşimi üzerinde de etkili olur. Işınlıların kabuklarını taşıyan çamurlar silisyum içerir. Deliklilerin kabuklarından oluşan çamurlarda ise karbonat bulunur.
Üç köşesinde karbonat, alümin ve silisyum bulunan üçgen biçiminde bir grafik gösterim, başlıca tortul kayaçların karşılaştırılmasına imkân verir. Bu gösterime göre silisyumlu bir kayaç kırıntı kökenli (kumtaşı) veya kimyasal kökenli (çakmaktaşı) olabilir. Bunların bu şekilde dilimlenmesine fasiyesleri (taşıdıkları fosillerin niteliği ve görünümü) imkân verir