Tartışma kelimesi bir ortamda geçtiği zaman herkes “hani nerede?” diye bir tepki ortaya koyar. Bu tepkiden de tartışmanın bir münakaşa ya da bir kavga olduğu anlamını da çıkarabiliriz. Gerçekten de tartışma bu mu? Genelde şöyle bir ayırım yapılır. Tartışma nedir ve bilimsel tartışma nedir adı altında. Ben bu olaya biraz ön yargı ile yaklaşıyorum. Çünkü bu ayırımdan şöyle bir anlamda çıkarabiliriz. Sadece bilimle uğraşan insanlar mı bilimsel tartışma yapar?
Tabi ki hayır!
Bilimsel tartışmayı tüm toplumun öğrenmesi ve uygulaması gerekmektedir. Tartışmadan kastımız kesinlikle bir kavga değil. Hepimiz münazaraları biliriz ve izlemişizdir. Orada ne olur öncelikle her 2 gruptan kendi düşüncelerini savunur ve en son grup sözcüleri karşı tarafın iddialarını çürütür. Belirli kuralları vardır. Tartışmanın da bir takım kuralları vardır. Ortaya bir sav koyduysak onu destekleyebilmeli kanıtlar sunabilmeli ve yanlış ya da eksik olan yerleri görüp düzeltebilmeyiz. Bunun için sizlere toulmin argümantasyon modelini inceleyeceğim.
Tek tartışma modeli bu değildir. Ama hem günlük hayatta hem de bilimsel ortamlarda çok rahat ve sıklıkla kullanabildiğimiz bir modeldir.
Tartışma Nedir Kısaca
Tartışma birbirine benzer yahut farklı düşüncelerin bir problemi çözmek bir olguyu anlamak ya da bir konuda karar birliğine varmak için alternatif düşüncelerin değerlendirilmeye alınarak ortaya bilişsel ürünlerin çıkmasıdır. Tartışmanın kökeni 4000 yıl öncesine kadar dayanmaktadır.
Aristoteles yıllar önce ortaya attığı olguları, yorumları nasıl yapabiliyordu? Ya da 2400 yıl önce Pratogoras öğrencileriyle akademik düzeyde ortaya yeni bilgileri nasıl koyabiliyordu? Ya da münazaranın babası olarak adlandırılan Pratogoras bu unvanı nasıl aldı?
Tabi ki tüm bu soruların temelinde tartışma yatıyor. Pratogoras’ın 2400 yıl önce yaptığı tartışmaları ve münazaraları üniversite düzeyinde ilk defa 1400 yıllarında Oxford ve Cambridge de uygulanmaya başlanmış. Aristoteles, Pratogoras, Platon zamanında zirveye ulaşmış olan tartışma ani bir düşüş yaşamış. Ve günümüzde de bu düşüşü yavaş yavaş çıkışa geçirmiş. Ve bende bu çıkışa destek olmak için sizlere bu yazıyı hazırlıyorum.
Tartışmanın birçok alt dalı ve birçok yönü bulunmaktadır. Ancak olayların bu kadar derine girmeden ve sizlerin hevesini kaçırmadan sadece bir modeli anlatacağım. Bunu günlük hayatta hepimiz kullanıyoruz ama kime sorsak modelin adını bilmez ya da kullandığı halde eksik ve yanlış kullanır. Buna hemen bir örnek ile açıklayayım.
A: nükleer enerjinin kurulmasını ve yaygınlaşmasını istemiyorum.
B: ama bende kurulmasını istiyorum çok miktarda elektrik üretimi yapılabiliyormuş. Hem de çok az bir madde ile.
A: aaaa hadi ya bak bunu bilmiyordum. Gerçekten de böyle miymiş?
B: evet evet daha geçenlerde bir yerel gazete okudum.
Yukarı da vermiş olduğum örneğin aynısını ya da bir benzerini muhakkak ki çevremizde yaşıyoruz. Bu tam bir tartışma modeli olmasa da eksiklikleri göstermek adına iyi bir örnek.
Burada A kişisi ve B kişisi ortaya bir iddia atıp bir sav da bulunuyorlar. Ancak ikisi de ortaya attıkları savları desteklemiyor ve gerekçelendirmiyorlar. Olaylara negatif yönden bakarsak savlarını ya da birbiri iddialarını çürütemiyor, sınırlandıramıyorlar. Peki bahsettiğim desteklemek, gerekçelendirmek, çürütmek, sınırlandırmak, veriler ne demek.
Bu maddeleri aslında “Stephen Edelston Toulmin” bir argümantasyon modeli üzerinde toplayarak insanların bireysel ya da birden fazla kişilerin düşünme ve ortaya sonuç çıkarma olaylarını daha basite indirgemiştir.
Toulmin kimdir?
Asıl adı “Stephen Edelston Toulmin” dir. Toulmin 25 Mart 1922 yılında doğmuş İngiliz asıllı Amerikan’dır. Esas olarak bilim felsefesi üzerine çalışmalar yapmıştır.
Yukarıda bahsettiğim iddia, veri, gerekçe, çürütücü, sınırlayıcı, destekleyicileri kısaca Toulmin şöyle açıklıyor.
İddia (claim/assertion) sahip olunan bakış açısını temsil eden ifade, sonuç, düşünce, veya görüştür. Tartışmacının ileri sürdüğü iddia, veriler tarafından desteklenmelidir.
Veri (data) gerçekleri, kanıtları veya akıl yürütmeyi kapsayan zemindir. Veri iddianın dayandığı gerçekler veya iddiayı destekleyen gerçeklerdir.
Garanti (warrants), iddia ve zemin arasında genel, hipotetik ifadelerle kurulan bir köprü niteliğindedir (Toulmin, 1958, s. 98).
Destek (backings), garantinin kabul edilebilirliği ve otoritesini destekleyen genel koşullardır.
Niteleyen(qualifiers), iddianın geçerli olduğu koşulları bildirir. Niteleyen tartışmanın gücünü veya kesinlik ölçüsünü gösteren kelimelerdir. Örneğin, genellikle, sıklıkla, kesinlikle, olasılıkla, nadiren gibi kelimeler bize garantinin gerçeklik olasılığının gücünü belirtmektedir.
Reddedici (rebuttals) ise iddianın geçerli olmadığı koşulları bildirir. Reddedici garanti kapsamı dışındaki durumlara işaret etmektedir. Başka bir deyişle reddedici, garantinin geçerli olmayacağı koşulları, durumları tanımlayan ifadelerdir.
Tüm bunları örnekleyelim. Bunun için elimizde herhangi bir durumumuz olsun. “Hisse senedi piyasasında dalgalanma muhtemelen yakın gelecekte devam edecek. Küresel konomide, dünyanın her yerinde değişen koşullara belirsizlik yaratabilir.” İddia=borsada dalgalanma muhtemelen yakın gelecekte devam edecek.
Gerekçe: Küresel ekonomide, dünyanın her yerinde değişen koşullara belirsizlik yaratabilir.
Garanti: (neden-sonuç muhakeme) siyasi ve ekonomik belirsizlikler başka ABD’de hisse senedi değerlerindeki dalgalanmaları üretir
Niteleyen: muhtemelen.