Merhaba arkadaşlar. Sizler için radyasyon nedir, radyasyon çeşitleri, radyasyondan korunma yolları vb. konular hakkında 5-6 bölümlük bir seri çevireceğim. Umarım sizler için yararlı olur. Başlangıç olarak radyasyon nedir, radyasyon türleri, ve radyasyondan nasıl kullanabiliriz başlıkları altında bilgi vermek istiyorum.
İyonlaştıran Radyasyon Nedir?
Radyasyon bir kaynaktan gelip bazı maddelerden veya boşluktan geçen bir enerjidir. Işık, ısı ve ses radyasyonun çeşitlerindendir. Bu yazıda bahsedeceğimiz radyasyon türü “iyonlaştıran radyasyon”. Çünkü maddenin içinde yüklü iyonlar üretebilir.
İyonlaştırıcı radyasyon kararsız atomlar tarafından üretilir. Kararsız atomlar, kararlı atomlardan ayrılır çünkü enerji ve/veya kütle fazlalığı vardır.
Radyasyon nedir?
Kararsız atomlar radyoaktif olarak bilinirler. Kararlılığa ulaşmak için, sahip oldukları fazla enerjiden veya kütleden kurtulmaya yani saçmaya çalışırlar. Bu salımlara radyasyon denilir. Radyasyon elektromanyetik (ışık gibi) halde ve parçacıklı (hareket enerjisinden kaybedilen kütle) halde bulunur. Gama radyasyonu ve Röntgen ışını elektromanyetik radyasyon örneklerindendir. Beta ve Alfa radyasyonları da parçacıklı radyasyona örnek verilebilir. İyonlaştıran radyasyon X-ışını makineleri gibi cihazlarla da üretilebilir. Radyasyona doğal nedenlerle de maruz kalabiliriz. Genel olarak kozmik ışınlardan, yeryüzünde ve canlılarda bulunan doğal radyoaktif maddelerden geçer.
İrradyasyon (Işınlama) Nedir ?
İrradyasyon nüfuz edici radyasyona maruz kalmaktır. İrradyasyon, vücudumuzun tamamının ya da belli bir bölümünün korunmasız bir kaynak tarafından radyasyona maruz kalmasıdır. Harici irradyasyon bir kişiyi radyoaktif yapmaz.
Radyoaktif Kirlilik Nedir ?
Kirlilik herhangi bir şey üzerinde radyoaktif atom kalıntısı barındırıyorsa radyoaktif kirlilik meydana gelir. Şunu unutmamalıyız. Radyasyon insanların vücudunda yayılamaz veya içinden geçemez. Aksine radyoaktif kirlilik bunları yapabilir. Radyoaktif maddelerden dolayı radyoaktif kirlilik barındıran bir insan, radyasyon kaynağı yani radyoaktif madde ortadan kaldırılmadıkça radyasyon bireye nüfuz etmeye devam edecektir.
- Bir kişinin derisinde veya kıyafetinde radyoaktif madde varsa kişi harici olarak kirlenmiş olur.
- Radyoaktif madde tenefüs edilmiş, yutulmuş veya herhangi bir yara tarafından absorbe edilmiş ise kişi dahili olarak kirlenmiş olur.
- Radyoaktif madde yayılmış ise çevre yani doğa da kirlenmiş olur.
Alfa Işıması
Bu parçacıklar 2 proton ve 2 nötrondan oluşur: helyum çekirdeği. Çoğu zaman, büyük atomlar enerjik bir alfa parçacığı yayarak bozulur. Bu parçacıklar nispeten büyük ve pozitif yüklüdür ve bu nedenle maddeye çok iyi nüfuz etmezler. İnce bir kağıt parçası hemen hemen tüm alfa parçacıklarını durdurabilir. Bununla birlikte, parçacıklar, atomları yavaşlarken yerlerinden ederek, içinde durdukları malzemelerde aşırı hasara neden olurlar. Sürekli alfa ışıması altındaki kağıt bozulur.
Beta Işıması
Beta partikülleri, çekirdekten yayılan enerjik elektronlardır. Bir nötron protona bozulduğunda oluşurlar. Nötronlar nötr parçacıklar ve protonlar pozitif olduklarından, yükün korunumu, salınacak negatif yüklü bir elektron gerektirir. Bazı izotoplar, bir protonu bir nötrona dönüştürerek bir pozitron (bir elektron karşıtı) yaymaktadır. Bu parçacıklar, alfa parçacıklarından daha çok maddeye nüfuz edebilir ve beta parçacıklarının çoğunu durdurmak için küçük bir alüminyum plaka yeterli olur.
Gama Işınları
Gama ışınları, çekirdekten yayılan fotonlardır. Genellikle, kararsız bir durumda olan bir atom, bir gama ışını yayarak uyarılmayacaktır. Gama ışınları, genellikle çok daha yüksek frekans ve sonuçta daha enerjik olmaları haricinde, ışık dalgalarına ve x-ışınlarına benzer. Bu ışımanın hiçbir yükü yoktur ve metal, beton, kurşun gibi bariyerlerde delik açabilecek kadar güçlüdür. Gama ışınları iyonlaştırıcı radyasyondur ve bu nedenle biyolojik olarak tehlikelidir. Yüksek penetrasyon gücünden dolayı kemik iliğine ve iç organlara zarar verebilir. Alfa ve beta ışınlarının aksine, vücuttan kolayca geçerler.
İlginizi çekebilir: nükleer enerji nedir