Uçaklarda yaygın olarak kullanılan pitot tüpü, statik sistemlerle dinamik basıncın IAS (Indicated Air Speed) çevrilmesinde kullanılır. Adını Fransız Uçak Mühendisi Henri Pitot’dan alır. İlk ortaya çıkış sebebi Seine Nehri’nin debisinin ölçülmesinin istenmesidir. Görevi üstlenen Fransız Bilim İnsanı Henri Pitot, cihazı 1732’de tasarlamış ve ilk kez kullanan insan olmuştur. Daha sonraları teknolojik gelişmelerin peşi sıra geldiği 20. Yüzyılda tasarlanan uçaklarda hız ölçüm cihazı olarak kullanılmış ve halen daha kullanılmaktadır. Akışkanın (havanın) oluşturduğu toplam basıncı ve buna bağlı olarak akışkanın hızını ölçmeyi sağlayan cihazdır. Uçak üzerinde hava akımının düzenli olduğu veya dış etkenlerin çok etkilemediği yerlere yerleştirilir (burun ucu, kanat hücum kenarı vs.).
Tüp akışkan maddenin (havanın) hareketinin yönüne paralel veya ters yönüne yerleştirilir. Akışkan (hava) pitot tüpünden geçerken uçak ve havanın göreceli hareketiyle oluşan dinamik basıncın ve havanın tüm yüzeylerde oluşturduğu (pitot tüpü dahil) statik basıncın bileşkesini, (Statik+Dinamik) basıncı ölçer.
Pitot tüpü uçaklarda pito-statik sistemin bir parçasıdır. Tüpten gelen toplam basınç sistemdeki diyaframın genişlemesini sağlar. Statik deliklerden gelen statik basınç idiyaframın statik basınç oranında daralmasını sağlar. Bu iki hareketin bileşkesi dinamik basıncı ortaya çıkar ve bu bilgi hız saatindeki skalaya aktarılır.
Toplam basınç (pt)= Statik basınç (ps) + Dinamik basınç (1/2 rho V2)
Pitot tüpleri uçağın hızı gibi önemli bir veriyi pilotlara aktardığından dolayı hayati önem taşıyan parçalardır. Uçaktaki her iki pilot için burun kısmında 2 adet pitot tüpü bulunur ve her birine, iki farklı pitot tüpünden bilgi aktarılıp daima teyit edilirler. Uçuşta irtifadan dolayı ortalama 35000 feet civarında hava sıcaklığı -50 -55 C derece civarında olduğundan buzlanmayı önlemek amacıyla uçaklarda genellikle pitot ısıtıcı sistemler bulunur. Uçuş olmadığı zamanlarda örneğin bakım, handar, pitot tüpünü pisliklerden korumak için koruyucu kılıflar ile girişleri kapalı tutarlar. Kılıfın takılı unutulması ya da pitot tüpünün başka herhangi bir nedenle tamamen tıkanması, sürat saatinin 0’ı (sıfır) göstermesine neden olur. Ancak hem pitot deliği hem de tüpün altındaki tahliye hattı tıkandıysa altimetre gibi davranır yani sabit sürat gösterir Pitot tüpü arızası sebebiyle birçok uçak kazası gerçekleşmiştir. 1996’da Birgen Havayolları’na ait bir Boeing 757’nin pitot tüplerinden biri, bakım sırasında kapatılmadığından tıkanmış ve pilotları yanıltacak veriler aktarmiştir bu nedeniyle pilotları hataya düşürmüş ve uçak Atlas okyanusuna çakılmıştır. Bu kaza sonrası pitot tüplerinin veri aktarımındaki farklıkları ele alınmış ve o güne kadar uçaklarda pitot tüpü veri farkı uyarısı olmadığı farkedilmiş ve köklü bir değişikliğe gidilerek uyarı sistemi geliştirilmiştir.
Aşağıdaki videodan uçaklar üzerindeki sistemin işleyişini izleyebilirsiniz.
Kaynakça:
Aeronautical Science