Osteoartrit; eklem kıkırdağında erozyon, eklem kenarlarında yeni kemik oluşumu, eklem aralığının kaybı, eklem kıkırdağında yumuşama ve incelme, eklem sıvısında ve kapsülünde biyokimyasal değişikliklerin eşlik ettiği, ileri yaşta görülen dejeneratif eklem hastalığıdır. Ağrı, eklem katılığı, tutukluk ve günlük yaşam aktivitelerinde kısıtlılık ile seyreder. Osteoartrit yaşlanan dünya populasyonunda tüm ırkları ve cinsleri etkileyen önemli bir sağlık problemidir. Bu hastalık kişilerin yaşam kalitelerini belirgin şekilde etkiler.
Osteoartrit en sık 45 yaşından sonra görülmekle birlikte yaşın artmasıyla beraber sıklığı artar. Diz, kalça, omurga, el ve ayak başparmakları sıklıkla etkilenen eklemlerdir. Osteoartrit’in nedenleri tam olarak bilinmemektedir ama genetik zemini de olabilen birçok faktörün bir araya gelmesiyle ortaya çıkan bir hastalık olduğu düşünülmektedir.
Osteoartrit’te Risk Faktörleri:
1.Yaş: Osteoartrit’le ilişkili en güçlü risk faktörüdür. 25-35 yaş arası kişilerde Osteoartrit görülme oranı %0,1 , 45-50 yaş arasında yaklaşık %10, 75 yaşın üzerindeki kişilerde görülme oranı yaklaşık %75’tir. İleri yaşta görülen kronik hastalıklar arasında en sık rastlanan rahatsızlıktır.
Yaşla birlikte ne gibi değişiklikler meydana gelir?
- Eklem yapısına katılan kıkırdak yapısındaki su içeriği azalır
- Kıkırdak üreten ve hasara uğrayan kıkırdağın yeniden oluşumunu sağlayan hücrelerin sayısında azalma olur.
- Eklem içi sıvıda bulunan maddelerin oranındaki dengenin bozulması sonucu eklem harabiyet riski artar.
2.Cinsiyet: Kadınlarda Osteoartrit erkeklere göre 2 kat daha fazla görülür. Özellikle menopoz ile birlikte kadınlardaki sıklığı daha çok artar. Menopoz sonrası kadınlarda artmış Osteoartrit riskinin, azalmış östrojen miktarı ile ilişkili olduğu düşünülmektedir.
3.Genetik: Osteoartrit gelişiminde genetiğin rolü son yıllarda oldukça iyi bilinir duruma gelmiştir. Osteoartrit’in %65-70’i genetik temele dayanmaktadır. Bazı kromozom bölgelerinin Osteoartrit ile ciddi bir ilişkisi olduğu gösterilmiştir.
4.Obezite: Özellikle diz Osteoartriti için çok güçlü bir risk faktörüdür. Her 5 obezden 2’sinde Osteoartrit mevcuttur. Obezite sadece eklemlere binen yükte artış yapmaz aynı zamanda yürüyüş ve diğer fiziksel aktiviteleri de kısıtlar.
5.Beslenme: Kalsiyum ve D vitamini; kemik oluşumunu, kemiğin mineral yoğunluğunu ve kıkırdak yapısını etkilemektedir. D vitamini eksikliğinde kalça eklem aralığında daralma ile seyreden Osteoartrit bulguları saptanmıştır. C vitamini, E vitamini ve karoten’den zengin beslenmek Osteoartrit riskini azaltmaktadır.
6.Fiziksel Aktivite: Düşük yoğunluktaki aktiviteler eklemi Osteoartrite karşı korurken yüksek yoğunluktaki egzersizlerin Osteoartrit riskini arttırma olasılığı mevcuttur. Yüksek fiziksel aktivite gerektiren ağır sporlarla uğraşan kişilerde veya çok zor işlerde çalışanlarda Osteoartrit görülme riski yüksek tespit edilmiştir.
Osteoartrit Semptomları
Ağrı: Hastayı doktora getiren ve en sık görülen şikayettir. Genellikle eklem çevresinde derinden gelen ağrı olarak tarif edilir. En sık tutulan bölgeler; diz, kalça ve omurgalar olduğu için hastalar genellikle bu bölgelerde hissedilen ağrılardan dolayı doktora başvurur. Osteoartrit’te yansıyan ağrı da görülebilir. Örneğin kalça ağrısının dize yansıması, lomber omurga tutulumuna bağlı ağrının kalçalarda hissedilmesi gibi. Ağrı genellikle aktivite ile ilişkilidir. Aktivite sırasında olur ve aktivite kesildikten bir süre sonra da devam edebilir. Bazı kişilerde ağrı uykudan da uyandırabilir.
Tutukluk: Osteoartrit’te sık görülen bir diğer belirti tutukluktur. Genellikle sabahları veya uzun süreli oturma sonrasında görülür.
Eklem şişliği: El eklemlerinde ve eklem çevresinde kistik oluşumlar şeklinde şişlikler olabilir. Bu şişlikler eklem hareket kısıtlılığına ve fonksiyon kaybına neden olabilir.
Krepitasyon: Düzensiz yüzeylerin birbiri üzerinde kayma sırasında çıkarttığı çıtırtı sesleridir. Osteoartrit’li ekleme dokunulduğu sırada sıklıkla hissedilen ve bazen de hastanın kendisi tarafından duyulan bir sestir.
Fonksiyon Kaybı: Tutulan ekleme göre değişir. El Osteortrit’inde kavanoz kapağı açma kapama zorluğu, el işi yapamama gibi el fonksiyonlarında bozukluk, omuz Osteoartrit’inde giyinme, yüksek raflara uzanma zorlukları olurken, kalça ve diz Osteoartrit’inde yürümede zorluk meydana gelir.
Osteoartrit’te Klinik Tutulumlar
El bileği- El Osteoartriti: Kadınlarda erkeklere oranla daha fazla görülür. Yine el ile ilgili aktivitelerin yoğun yapıldığı mesleklerde çalışanlarda El Osteoartrit riski yüksektir. Osteoartrit sinsi başlar ve ağrı dışında el eklemlerinde şekil değişikliğine neden olabilir. Örneğin; elde kare görünümlü deformite gelişimi ve el sırtında nodüller görülebilir.
Diz Osteoartriti: En önemli risk faktörü obezitedir. Kadın cinsiyet ve yaş da diğer risk faktörlerindendir. Sık çömelip kalkma, dizlerin üzerine çökme gibi aktivitelerin sık yapıldığı meslek gruplarında çalışanlarda, futbol ve basketbol gibi spor türleriyle uğraşanlarda dizde Osteoartrit sık görülür. Hastalar; aktivite ve yüklenme ile olan ağrı ve bazen şişlikten yakınırlar. Ağrı oturup kalkma ve merdiven inip çıkma ile artar. Osteoartrit’te diz eklem hareket açıklığında kısıtlılık ve fonksiyon kaybı da görülür.
Kalça Osteoartriti: Kadın-Erkek tutulum oranı aynıdır. Obezite kalça Osteoartriti’nde de risk faktörüdür. Bunun yanı sıra sık oturup kalkma, uzun oturma ve çiftçilik gibi ağır aktivitelerde çalışmak da risk faktörlerindendir. Kalça Osteoartriti’nde hastalar oturma-kalkma sırasında genellikle kasık iç bölgesinde yerleşen ağrıdan şikayet ederler. Ayrıca eklem hareket kısıtlılığı nedeniyle çorap ve ayakkabı giymek gibi bazı günlük aktiviteleri yaparken zorlanabilir.
Omuz Osteoartriti: Kolun hareketleri ile artan ve muayenede çıtırtı ile birlikte olan omuz ağrısı söz konusudur. Omuz eklem hareketlerinde kısıtlılık da eşlik edebilir.
Spinal (Omurga) Osteoartrit: Omurga, eklem aralığında yer alan diskler ve omurgalar arası eklemler tutulabilir. Ağrı; boyun, sırt ve bel de olabilir.
Ayak Bileği-Ayak Osteoartriti: Ayak bileği ağırlık taşıyan eklem olmasına rağmen Osteoartrit gelişimi nadirdir. Genellikle travma veya eklem anormalliklerine bağlı gelişebilir. Ayakta ise sıklıkla 1.parmak (başparmak) tutulumu görülür. Parmakta deformite ve şişlik ile birlikte parmak hareketlerinde kısıtlılık ve ağrı meydana gelir.
Osteoartrit Tanısı Nasıl Konur
Labaratuvar: Osteoartrit’in tanısal labaratuvar testleri yoktur.
Radyolojik Bulgular: Osteoartrit’de tanı; klinik bulgular, klinik belirtiler ve radyolojik kanıtların varlığı ile konur. Radyolojik yöntemler; Radyografi, Ultrasonografi, Artroskopi, Bilgisayarlı Tomografi, MR ve Sintigrafidir. Bu görüntüleme yöntemleri eklem aralığında daralma, kıkırdak dejenerasyonu, eklemin aşınması ve yeni kemik oluşumu gibi yapısal değişiklikleri belirler.
Osteoartrit Tedavisi
Osteoartrit kişiden kişiye farklı tutulum ve klinik tablolarla seyreden bir hastalıktır. Ayrıca klinik yakınmalar ve radyolojik görüntüleme sonuçları her zaman paralel olmayabilir. Bu durum hastaların ayrı ayrı değerlendirilmesini ve uygun tedavi planının değerlendirme sonucuna göre yapılmasını gerektirir.
- İlaç: Parasetamol ilk denenecek ilaçtır. Başarılı olursa da uzun dönemde tercih edilecek ilaçtır. Parasetamollere yanıt vermeyen Osteoartrit hastalarında NSAİİ’lar kullanılabilir. Topikal uygulamalar ( jel, pomad, merhem gibi) da etkili ve güvenilirdir. Osteoartrit’e bağlı ağrılarda şiddetli alevlenmelerde eğer ağrı kesicilere yanıt alınamazsa eklem içi steroid enjeksiyonu düşünülebilir.
- Cerrahi Girişimler: İlaç ve ilaç dışı tedavilere yanıt vermeyen şiddetli Osteoartrit’te cerrahi tedavi düşünülebilir. Eklem lavajı (yani temizliği) veya Eklem replasmanı (yani eklem protezi takma) bu yöntemlerdendir. Cerrahi girişimler ağrıyı azaltır, eklem fonksiyonlarını düzeltir.
İlaç Dışı Tedavi
- Kilo Verme: Özellikle diz osteoartriti için kilo vermek ve düzenli egzersiz yapmak, ağrı ve eklem kısıtlılığını önlemede etkili yöntemlerdir.
- Egzersiz: Osteoartritli bir hasta için egzersiz programı eklem hareket açıklığını arttırmaya, kas gücünü koruma ve arttırmaya, eklem stabilitesini sağlamaya ve fiziksel aktivitelerde dayanıklığı arttırmaya yönelik olmalıdır.
Ortezler, Breysler ve Yürümeye Yardımcı Cihaz Kullanımı: Temel hedef eklemi ağrılı ve inflamatuar dönemde desteklemek ve hareketini kısıtlamak veya yürüme gibi fonksiyonlar sırasında ekleme yardımcı olmaktır. Baston gibi yürümeye yardımcı cihazlar kalça eklemini etkileyen Osteoartrit’te etkilenen kalçanın karşı tarafında tutulmak şartı ile aktiviteler sırasında kullanılabilir. Böylece ağrının azalmasına yardımcı olur.
Not: bu yazı sadece bilgilendirme amaçlıdır, ele alınan konular hakkında daha fazla bilgi ve öneri için her zaman hekiminize danışın.