Merhaba arkadaşlar bu yazımda sizlere Tarım Ekonomisindeki bir teoremden söz etmek istiyorum. Daha önce de belirttiğim gibi Ziraat Mühendisliği eğitimi, Ziraat Fakültelerinde çeşitli bilim alanlarına ve bunlara bağlı bölümlere ayrılmıştır. Son zamanlarda gelişmiş ülkelerde ziraat mühendisliği eğitiminde bölümlere ayrılma terk edilmeye başlanmış ve Biyosistem Mühendisliği olarak yeniden tasarlanmaya başlamıştır. Hatta Kuzey Amerika ülkelerinde “Ziraat Mühendisi” eğitimi ve unvanı yerine yavaş yavaş “Biyosistem Mühendisi (Biosystems Engineer)” eğitimi ve unvanına geçiş gözlenmektedir. Bu konuyla ilgili daha sonra daha ayrıntılı bir yazı hazırlamayı düşünüyorum.
Türkiye’de Ziraat Fakültelerinde; Zootekni (hayvansal üretim) Tarımsal Yapılar, Tarım Makinaları ve Teknolojileri Mühendisliği, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme, Bahçe Bitkileri, Bitki Koruma, Tarımsal Biyoteknoloji, Tarla Bitkileri ve Tarım Ekonomisi bölümleri ve bunların da kendi içinde ana bilim dalları mevcut. Tarım Ekonomisi, iktisattaki 3 temel sektörden birisi olan tarım üzerine mühendislik perspektifini de kullanarak bakan bir bilim dalıdır. Kimi zaman sanayi ve hizmet sektörlerinden daha da önem arz eden tarım sektörünün gelişmesi için modernizasyonu, mekanizasyonu hatta otomasyonu artık gereklilik halini almıştır. Tarımdaki gelişmeler sanayi ve hizmet sektörlerindeki gelişmeleri de tetiklediği görüşmüştür. Yani bir ülkenin büyümesi gelişmesi için tarım sektörünün de mutlaka geliştirilmesi gerekmektedir.
Tarım Ekonomisinin bir bilim dalı olarak doğuşu ise; Almanya’da 19. Yüzyılın ortalarında Justus Von Liebig, Adolph Mayer ve E.A. Mitsscherlich gübre/verim denemeleri üzerinde uzun yıllar süren çalışmalar yapmışlar ve bu çalışmalardan elde edilen bilimsel verileri, ekonomik açıdan analiz edip değerlendiren İngiliz iktisatçı John Stuart Mill (1806-1873) ve diğerleri Tarım Ekonomisi disiplininin yasası olarak kabul edilen “Azalan Marjinal Verimler” (diğer şartlar sabitken kısa dönemde değişken girdi miktarı arttırıldıkça, marjinal verimliliğin önce artacağını daha sonra azalacağını ifade eden yasadır) yasasına son şeklini vermeleriyle ortaya çıkmıştır.
Azalan Verimler Yasası
20. yy. başlarındaysa, 1901-1912 yılları arasında Almanya, Fransa ve ABD’de Ziraat Fakültelerinde tarım ekonomisi derslerinin müfredata alındığı bilinmektedir. 1920 yılında Cornell Üniversitesi birleştirici bir yaklaşımla tarım ekonomisi ve tarımsal işletmecilik bölümlerini birleştirip adını “Tarım Ekonomisi Bölümü” olarak tescil etmiştir. Bilgisayarın uygulama alanına girmesi, marjinalite kavramı ve marjinal analiz çalışmalarının yoğunlaşması, üretim fonksiyonları, brüt marj kavramı, doğrusal programlama yöntemi, bu dönemin başlıca yenilikleridir. Ekonometri, Üretim Ekonomisi ve Yöneylem Araştırması gibi yeni bilim dallarıyla zengin bir yapı kazanmıştır.
Ülkemizde Cumhuriyet döneminde tarım eğitimi ve araştırmaları 1933 yılında Ankara’da üniversite düzeyinde “Yüksek Ziraat Enstitüsü’nün” kurulması ile başlamıştır. Enstitü bünyesindeki Ziraat Fakültesi’nde Tarım Ekonomisi Bölümü kurulmuştur. Tarım Ekonomisi Bölümü’nün ilk başkanı olan Prof. Dr. Friedrich FALKE, aynı zamanda enstitünün kurucu rektörü olmuştur.
Toparlayacak olursak Tarım Ekonomisi, iktisat biliminin temel ilkelerini kullanarak tarımsal sorunlara, mühendislik bakış açısıyla çözüm arayan bir bilim dalıdır. Tarımsal ürünlerde arz ve talep esnek değildir. Tarım ürünlerinin üretimleri belirli bir dönemi ya da zaman aralığına dayanır. Bu nedenle, uzun bir zaman aralığına gereksinim gösteren malların arzını, piyasadaki talebe göre oluşacak bir yüksek fiyat karşısında yıl içinde arttırmak hemen hemen olanak dışıdır.
Başlık konusunda gelecek olursak, “Örümcek Ağı Teoremi” ya da Corweb Teoremine göre; Gelecek yılın arzı bu yılın fiyatına, bu yılın arzı da geçen yılın fiyatına bağlı kalacaktır. Daha açık bir deyişle bu üretim dönemine ait arz, geçen dönemin fiyatlarının fonksiyonudur. Buradan da anlaşılacağı gibi tarımsal ürünlerde de uzun dönemde denge fiyatını belirleyen etkin faktör arz olmaktadır.
Patates, soğan gibi ürünlerdeki fiyat dalgalanmaları örümcek ağı teoremine iyi birer örnektir; bu üretim döneminin yüksek fiyatı çiftçiler daha bol üretimde bulunmaya teşvik eder; ancak gelecek yıl piyasaya sürülen ürün artacak, buna karşılık talep esnekliği düşük olan tarımsal ürünlerin fiyatında büyük olasılıkla bir düşme görülecektir. Örümcek Ağı Kuramı; Tam rekabet koşulları altında üretimin, fiyata karşı tam duyarlık gösteren üreticiler tarafından saptandığı mallar ile üretimin gerçekleşmesi için gerekli zamanın, en az bir yıllık dönemi kapsayacak kadar uzun olduğu ürünler veya mallar için söz konusudur.
Sonuçta elde edilen grafik içeri doğru daralan bir eğri gösterdiği için adına bunu kuramlaştıran İktisatçı Ezekiel Örümcek Ağı Teoremi demiştir.
