Selçuklu devletinin yönetim teşkilatında en üstte bulunan sultan, devlet işlerini kendisine direkt olarak bağlı olan saray teşkilatı (genellikle sultanın ailesinden oluşur), yasama (ferman), yürütme (vezirler bu bölümde bulunur), yargı ve ordu teşkilatlanması ile yürütürlerdi. Sultandan sonra en büyük yetkiye sahip kişi ise vezir-i azam olurdu. Hükumetin başında bulunan ve devletin tüm uygulamalarının, egemenliği altındaki topraklarda aynı şekilde uygulanmasını sağlayan vezirlerin, sultanın yönetimine katkıları oldukça fazladır.
Nizamülmülk, bu vezirlerden en çok tanınanı olup, devlet yönetiminde bulunanlara verdiği ve hala önemini koruyan 7 tavsiyesi şöyle sıralanabilir; devletin malının sadece devlet için kullanılması, yapılan her işin mutlaka kayıt edilmesi, değerlendirmelerde liyakatin esas alınması, dini bütün, Allah korkusu olan yardımcıların seçilmesi, halk tarafından sevilme, zulümden uzak durmak ve bu yolu kullananları engellemek ve her konuda merhametli olmak.
Nizamülmülk Kimdir?
Büyük Selçuklu Devletinin en tanınmış vezirlerinin başında gelen Nizamülmülk, 1018 yılında İran’ın Tus bölgesinde varlıklı bir ailenin üç çocuğundan biri olarak hayata gelmiş ve esas adı Ebu Ali Kıvamuddin Hasan bin Ali bin İshak et-Tûsî’dir. Devletin nizam ve düzeninin kurucusu anlamında olan Nizamülmülk ismi, kendisine yaptığı başarılı ve dürüst hizmetlerden dolayı Abbasi halifesi tarafından verilmiştir. Selçuklu devletinin en iyi dönemlerini yaşamasında, Nizamülmülk’ün etkisi hemen hemen her konuda görülüyor.
Nizamülmülk Hayatı
Nizamülmülk, varlıklı bir aileye sahip olduğundan çok iyi bir yetişme tarzına sahiptir. Henüz 11 yaşında iken Kuran-ı Kerim’i ezberleyen Nizamülmülk, siyasete merak salmış ve Horasan genel valisinin yanında siyasi hayatına ve kariyerine başlamıştır. Selçuklulara hizmete Dandanakan savaşından sonra başlayan ve bazı valiliklerde görevlendirilen ünlü vezirin yükselişi Alparslan’ın Selçuklu sultanı olması ile hızlanmış ve vezirliğe kadar yükselmiştir. Selçukluya 30 yıldan fazla vezirlik yapan Nizamülmülk, büyük vezir ve büyük üstat olarak da adlandırılır. Malazgirt hariç ölümüne kadar Selçuklunun bütün fetihlerinde bulunan büyük vezir, 1092 yılında muhalif bir fedai tarafından gerçekleştirilen suikast sonucunda öldürülmüştür. Nizamülmülk, az ve öz konuşması, merhameti, adaletten hiç bir zaman vazgeçmemesi, dine verdiği önem ve alimliği ile tüm devlette kendisinden söz ettirmiştir.
Nizamülmülk Eserleri
- el Medinetül Fazıla (Farabi)
- es Siyasetüs Şeriyye (İbn Teymiye)
- el Ahkamüs Sultaniyye (Maverdi)
- Siyasetname (Nizamülmülk)
- Kabusname (Keykavus)
- Kutadgubilig (Yusuf Has Hacib)
- Siyasete Müteallik Asarı islamiye (Bursalı Mehmed Tahir)
- Siyasetnameler (Agah Sırrı Levend)
- Osmanlı Siyasetnameleri (Ahmet Uğur)
- Asafname (Lütfi Paşa)
- Nasihütüs Selatin (Gelibolulu Mustafa)
- Kitabüs Siyase (Pirizade)