Neden motor yapmak zor? Gelin biraz da Çin Hava Kuvvetlerinin yeni nesil nakliye uçağı Y20 ve motorları hakkında konuşalım. AMD C-17, Avrupa A-400M gibi rakiplerine karşı geliştirilen ciddi bir kabiliyet. Seri üretimde ve birkaç hafta kadar önce 5. seri üretim uçağı teslim edildi…
Bu güzel tayyarenin motorları “şimdilik” Rus üretimi NPO Saturn D-30KP2. Bir süre önce Çin firmaya verdiği 658,0896 USD’lik 224 motor siparişi ile gündeme gelmişti. Aslında bu motorun satın alma geçmişine baktığımızda 2009 yılından bu yana 463 ünite görüyoruz.
Son siparişin miktarına bakarak 50’den fazla J-20 üretmeyi planlıyorlar diye düşünürseniz yanılırsınız. Zira bu motor başta Harnin H-6K bombardıman tayyaresi olmak üzere Rus yapımı Il-76 ve Il-78 tayyarelerinde de kullanılıyor.
Bu Çin’de popüler motora yerli bir alternatif üretmek için elbette çalıştılar. Öncelikle WS-18 adı altında birebir kopyasının yapılması projesi başladı. Fakat bu proje sırasında gördüler ki bir motorun kopyasını yapmak için gerekli çalışma, yeni motor yapmak için gerekli olan çalışma ve mühendislikten daha fazla.
Dolayısıyla tamamen yeni ve yeli bir dizayn olan WS-20 motorunu geliştirmeye karar verdiler. Projeden sorumlu baş mühendisin verdiği bir röportajda, WS-20’nin testlerinin başarıyla sürdüğü ve 2020 yılında ancak seri üretime girebileceği vurgulandı.
Dolayısıyla bu alandaki ihtiyacını daha fazla bekletmek istemeyen ülke ilk parti seri üretim uçaklarını Rus motoruyla hizmete alma kararı verdi.
İnsan ve makine işbirliğiyle son derece modern tesislerde üretilen Çin tayyarelerinden bahsederken, motor hususunda aklınıza yüzlerce sorunun takıldığını hayal edebiliyorum. Zira Atak, Anka, Hürkuş, Hürjet, Altay, vs.vs. neredeyse tüm milli projelerimizin güncel derdi motor…
Milli motora sahip milli bir sistem önünde aynı resimlerdeki gibi selfie çekebilmek ve gururla poz verebilmek istiyorsunuz biliyorum. Fakat şimdilik Çin’i ve gittikçe başarılı hale gelmeye başlayan yerli motor projelerini takip etmekle yetinelim. Çünkü alacağımız çok dersler var.
Bu teknoloji harikası tayyarenin Rusya’dan alınan D-30 serisi motoru (dile kolay) tam 40 yıldan eski bir teknolojiye sahip. Buyrun buradan yakın değil mi?.. Evet özellikle havacılıkta motor alanında işler hiç basit değil ve ciddi biçimde sabır gerektiriyor…
WS-20 yerli motoru ise bizim F-16’larda çok uzun yıllardır kullandığımız ve lisans altında TEI’de ürettiğimiz GE F-110 motoruna ve bundan türetilen ticari CFM-56 motoruna çekirdek ve teknolojik açıdan oldukça benzeşiyor. Sizce bu “ilerleme” kaç yıllık bir teknoloji farkı?..
Çinliler motoru anladılar, öğrendiler. Ardından önce kopyalamaya sonra üretmeye çalıştılar. Bunu yaparken defalarca deneyip yanıldılar, yıllarca. Ardından il motorları servise almaya başladılar. Bizim F-16 motorları 2000 saatte bir büyük bakıma (fabrika seviyesi) girer. 6000 saat varsayılan ömür planlanmıştır. İlk Çin motorları için (Sukhoi serisi için geliştirilen WS-10 ön prototiplerinden bahsediyorum.) Bakım aralığı 15-20 saat ve toplam ömür 100-150 saat civarı idi. Yılmadılar, çalıştılar önce toplam ömrü 1200 saat civarına çıkardılar. Ardından malzeme Materyal bilgisi üzerine kasarak, yeni süper alaşımlar, farklı süper bileşen üretme teknikleri hususunda derinleştiler.
Dolayısıyla bu tayyare için üretilecek WS-20 motorunda 4000 saati aşan bir kullanım ömrünün olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz. Ayrıca ileride daha genişçe bahsetmeyi düşündüğüm Hem Çin versiyonu Sukhoi serisi jetlerde (J-11, J-16, vs.) hemde yerli J-10 serisi tek motorlu tayyarelerde (B/C modelleri) kullanılmaya başlanan WS-10 serisinde de ciddi başarılar yakaladılar.
Sonuç itibariyle TF-X projesiyle birlikte motor alanında da ciddi bir teknoloji kazanımı, doğru rehberler ve teknik danışmanlar eşliğinde, Çin’e kısa zamanda yetişebilmek hatta geçebilmek ümidiyle mümkün. Hele “Rus Havacılık Motor Endüstrisini var eden İngiliz RR” işbirliğiyle…
Tarihin bu enteresan sayfası hakkında meraka mı kapıldınız? İnşallah bir başka sefere soğuk savaş başlarındaki bu muhteşem macerayı paylaşırız.
Kaynak: twitter.com/aybarsmeric/status/935782718272692224