Burnumuz, milyonlarca farklı kokuyu tespit etmemize olanak veren binlerce farklı kimyasal sinyali tanıyabilir. Bu kokuların bazıları anılarımızı da tetikleyebilir. Bu olay, beynimizdeki bağlantılar sayesinde gerçekleşir.
Burundan gelen sinyaller piriform kortekse varmadan önce koku alma soğanına ulaşır. Beynin bu kısmı, bir geçit görevi görerek diğer bazı beyin bölgeleriyle bağlantı kurar. Bu bölgeler; karar vermede görev alan orbitofrontal korteks, beynin duygusal merkezi olan amigdala, sinir ve endokrin sistemlerini birbirine bağlayan hipotalamus, bilinci sağlayan insula, hafıza ve yön bulmada rol oynayan entorhinal korteks ile uzun süreli hafızanın yöneticisi olan hipokampustur.
Bu bağlantılar, kokuların nereden geldiğini ve kokuların anlamlarını öğrenmemizi sağlar. Böylece, ileride aynı kokuyla tekrar karşılaştığımızda nasıl tepki vereceğimizi hemen biliriz. Örneğin, hoş olmayan bir koku aldığımızda beynin tehdit algılama merkezi amigdala harekete geçer.
Kokular, unuttuğunuzu sandığınız anıları bile çok canlı ve duygusal bir şekilde hatırlamanızı tetikleyebilir. Erken çocukluk dönemine kadar varan anılar ortaya çıkabilir. Sıçanlar üzerinde yapılan çalışmalar, bu bağlantıların erken gelişim sırasında oluştuğunu düşündürüyor. Güçlü kokularla bağlantılı anılar diğer, duyuları henüz tam gelişmemiş hayvanların hayatta kalmasını sağlıyor olabilir. Gözler ve kulaklar geliştikçe kokuları hatırlama ihtiyacı daha önemsiz hale gelir. Aynı kokuları yetişkinlikle tekrar koklamak, unutulmuş anıları geri döndürebilir.
Güçlü Hafıza
Koku ve hafıza arasındaki bu bağlantı nedeniyle bilim insanları, hatırlama kapasitemizi geliştirmek için kokuları kullanıp kullanamayacağımızı merak ediyor. Northumbria Üniversite’nde görev yapan araştırmacılar, güçlü kokular hissettiğimizde beynimize ne olduğunu öğrenmek için bazı çalışmalar yürüttü. Bir çalışmada 180 gönüllüden papatya çayı, nane çayı ve sade sıcak su içmelerini istediler. Sonra da ruh hallerini beyin fonksiyonlarını test ettiler. Papatya çayı içenlerin dikkatleri su içenlere kıyasla daha fazla dağılırken, nane çayı içenlerse dikkatleri daha toplanmış hale geldi.
Başka bir çalışmada ise 150 gönüllü; biberiye kokan, lavanta kokan ve hiçbir şey kokmayan odalar alındı. Belli bir süre içinde bir görevi tamamlamaları istendi. Biberiyenin hafızayı geliştirdiği, lavantanınsa hafızayı zayıflattığı görüldü. Ancak lavanta odasındaki gönüller kendilerini daha sakin hissettiklerini söyledi. Ayırt edici kokular ruh halini ve konsantrasyonu etkileyebilir,unutulmuş anıları tetikleyebilir.
Burundan Beyne
Koku duyumuz beynin hafıza ve duygu merkezleriyle bağlantılıdır.
- Siller: Burnun içindeki tüy benzeri yapılar farklı kimyasal sinyalleri tespit eder.
- Reseptör: Kimyasal sinyaller hücrelere çarptığında tetiklenen sinir sinyalleri koku alma soğanına doğru ilerler.
- Amigdala: Beynin bu kısmı korkuyu ve duyguları yönetir.
- Hipokampus: Beynin bu kısmı uzun süreli hafıza depolamasını yönetir.
- Koku ALma Soğanı: Farklı kokulardan gelen sinyaller piriform kortekse geçmeden önce burada birleşir.
- Piriform Korteks: Piriform korteks,beynin duygu ve hafızayla ilgili bölümlerine sinyal gönderir.