Metro istasyonlarındaki güvenlik sistemlerinin incelenmesi ve platform kapı sistemlerinin uygulanması.
Özet: Metro sistemleri hızı, yolcu taşıma kapasitesi, güvenilirliği ve konforu sayesinde büyükşehirlerde günümüzde en çok tercih edilen yolcu taşıma sistemleri haline gelmişlerdir. Bu sistemlerde; yolcuların tren hattına geçişlerinin engellenmesi, bedensel engeli olan yolcuların tren hattına düşmesinin önlenmesi, istasyona giren trenin önünde sürüklediği yüksek hızdaki havanın yolcu üzerindeki etkisinin azaltılması amacıyla istasyonların peron sınırlarında platform ayırıcı kapılar kullanılmaktadır. Yer altı ulaşım sisteminde yolcu sayısının önemli oranda artması ve bununla doğru orantılı olarak intihar,düşme olaylarının artması, güvenlik önlemlerinin de artırılması konusunu gündeme getirmiştir. Bu amaçla platform ayırıcı kapıların çalışma prensipleri ve avantajları irdelenmiştir.
Giriş: Ülkemizde son zamanlarda büyük şehirlerde metro istasyonlarındaki yaşanan olaylar güvenlik önlemlerinin artırılması gerektiğini ön plana çıkarmıştır. Metro platform kapı sistemleri ile yolcuların tren hattına geçişlerinin engellenmesi, bedensel engeli olan yolcuların tren hattına düşmesinin engellenmesi, istasyona giren trenin önünde sürüklediği yüksek hızdaki havanın yolcu üzerindeki etkisinin azaltılması hedeflenmektedir. Bu kapılar farklı boyut ve tipte olabilir. Bazı tipleri tünel ile istasyon arasını tamamen kapatırken, bazı tipleri ise belirli oranda kapatma ağlamaktadır. Şekil 1.de gösterilen istasyonda yolcu bekleme alanı ile tren hattı arasında herhangi bir engel bulunmamaktadır.
Bu çalışmada platform kapı sistemlerinin gerekliliği ele alınmıştır. 
Şekil 1: İstanbul Bahçelievler metro istasyonundan bir görüntü
Metro İstasyonlarındaki Güvenlik Sistemleri
Güvenlik uygulamalarındaki birincil amaç; gerçek ve algısal güvenlik düzeyini iyileştirerek, yolcuların ve personellerin huzur ve güven içinde bulunmalarını temin etmektir.
Metro istasyonlarındaki güvenlik sistemleri üç ana unsurdan oluşmaktadır.
2.1. İnsan Unsuru
İstasyonların turnike alanlarında nokta nöbeti tutan resmi üniformalı güvenlik görevlileri bulunmakta olup, yolcuya açık diğer alanlarda ise devriye hizmeti veren güvenlik görevlileri bulunmaktadır. Yolcu taşıma yönergesine göre yanıcı, parlayıcı, patlayıcı vb. maddelerle istasyon ve araçlara giriş yapılması yasak olduğundan güvenlik personelleri, dedektör ile üst araması, çanta ve paket kontrolü yapmaktadır. İstasyonlara resmi üniformalı güvenlik görevlilerinin yanı sıra, sivil olarak görev yapan güvenlik
görevlileri de mevcuttur. Acil durumlarda, güvenlik görevlilerinin yanı sıra istasyonlarda bulunana diğer personeller de (istasyon amirleri, bakım ekipleri, temizlik personelleri vb.) bulundukları alanları kontrol etmekle sorumludurlar.
2.2. Teknik Unsurlar
İstasyonlardaki, halka açık/kapalı tüm alanlar yüksek teknoloji ürünü kameralarla kontrol merkezi tarafından 24 saat gerçek zamanlı olarak izlenmektedir. Ayrıca alarm sistemleri ve farklı güvenlik sistemleri de istasyonlarda mevcuttur.
Şekil 2: Kontrol merkezi tarafından istasyonların görüntülenmesi
2.3. Fiziki Güvenlik
Halka kapalı alanların girişleri manyetik kart ile yapılmakta, izinsiz giriş yapılmak istendiğinde sistem izin vermemekte olup, ilgili personeli sesli ve görsel olarak uyarmaktadır. Ayrıca metro hatlarında duvarlar, tel örgüler, bariyerler, turnikeler ve aydınlatma sistemleri bulunur.
3. Metro Duraklarındaki Güvenlik Zaafiyetleri
Günümüzde metro sistemleri yolcu güvenliği esaslı olarak hazırlanmıştır. Ancak tren hattı ile yolcu bekleme noktası arasında herhangi bir engelin bulunmaması durumu çeşitli sorunları ortaya çıkarmaktadır. Son dönemlerde metro duraklarında yaşanan çeşitli intihar ve düşme vakalarından kaynaklanan ölümlü ve yaralanmalı kazalar meydana gelmektedir. Yaşanan bu olaylar metro duraklarında tren hattı ile yolcu bekleme noktası arasında bir önlem alınması gerekliliğini doğurmuştur.
4. Platform Kapı Sistemleri
Metro Platform Kapı (PSD) sistemleri metro ve hafif raylı sistemlere uygulanabilir. PSD, platform alanını ray tünelinden sabit bir duvar (bölme) ve kayar kapılarla ayıran bir güvenlik aracıdır. Elektrikli tren daha önceden belirlenen yerde durduğunda sinyal sistemi bölme kapılarının aracın kapılarıyla aynı anda açılmasını sağlar. Otomatik tren kontrol sistemi (ATC) ve en modern teknolojinin uygulanması vasıtasıyla yalnız yolcuların güvenliğini temin etmekle kalmayıp ayrıca platformu trenin neden olduğu
rüzgardan, kir ve tozdan, sesten korur, ısıtma ve soğutma verimliliği sağlamak suretiyle konforlu bir metro seyahati ve sürüş deneyimi yaratır.
Şekil 3: Platform kapı sisteminin genel görünüşü
4.1. Platform Kapı Sistemlerinin çeşitleri
Bu sistemler Şekil 4.te görüldüğü gibi 3 farklı tipte üretilmektedir.
Şekil 4: (1) Tam Platform Kapı Sistemi, (2) Yarı Platform Kapı Sistemi , (3) Platform Geçit Sistemi)
4.1.1. Tam Platform Kapı Sistemi
Bölme tüm platformu kapsar. Tren hattı ile yolcu bekleme alanını tamamen kapatır. Tren kapılarıyla senkronize bir şekilde çalışır. Acil durumlarda kapılar bağımsız olarak çalışabilir. Trenlerin oluşturmuş olduğu hava akımını büyük ölçüde absorbe ederler. İstasyonda ekonomik konforu sağlar.
4.1.2. Yarı Platform Kapı Sistemi
Platform 2.30m ve 2.50m aralığında yüksekliğe sahiptir. Tren hattı ile bekleme alanı arasında güvenliği sağlar. Tren kapıları ile senkronize şekilde çalışır. Acil durumlarda kapılar bağımsız olarak çalışabilir.
4.1.3. Platform Geçit Sistemi
Platform 1.30m ve 1.50m aralığında yüksekliğe sahiptir. Havalandırma açısından serbest hava akışını sağlar. Kurulumu ve güçlendirme çalışmaları diğerlerine göre daha kolaydır. Tren ile senkronize çalışır. Acil durumlarda kapılar bağımsız olarak çalışabilir.
4.2 Platform Kapıların Çalışma Prensipleri
Platform kapı sistemleri hatta erişimi engelleme imkanı sunarken aynı zamanda istasyon konforunu da geliştirmek içim tasarlanmıştır. Platform cephe en az tren uzunluğu boyunca ve tüm uzunluğu kapsayacak şekilde tasarlanmıştır. Araç durağa yanaştığında aktif sürme kapı (ASD) modülleri, aracın kapıları ile platform kapılarının aynı hizaya gelmesini sağlar. Her aktif sürme kapı (ASD) otomatik çift kanatlı sabit cam panellerle çevrili çift kapılardan oluşur. Acil çıkış kapıları sabit panellerde belirtilir.
Her aktif sürgülü kapı modülü hat ile durak arasında bir platform ile ayrılır. İşletim ekipmanı bir personel anahtarı kullanılması yolu ile erişilebilen kapalı bir muhafaza içinde yer almaktadır. Tipik bir kontrol sistemi, her biri üzerinde bir kapı kontrol ünitesi ve genel platform kontrolü (DCU) bulunan bir yapı içerir. Her DCU profil kapı hareketini kontrol eden kullanıcı tanımlı mikro denetleyici içermektedir. Herhangi bir arıza durumunda otomatik olarak bir rapor hazırlanır ve istasyon izleme ağına gönderilir.
Şekil 5: Platform kapı sistemi kontrol mekanizması.
4.3. Platform Kapı Sistemlerinin Avantajları
4.3.1. Geliştirilmiş Güvenlik
Platformu iki parçaya ayırır ve hareket halindeki trenlerden korunmayı sağlar.
4.3.2. Ekstra Kolaylık
Yolcuların basınç dalgasına maruz kalmasını engeller, istasyondaki klimalar daha daha verimli çalışır, bilgi ve reklam alanları sağlar.
4.3.3. Hızlılık
Yaya akışının etkin olarak kontrolü sağlanır, tren sevk sürelerinin azaltılmasını sağlar, gelen trenler arasındaki süreyi kısaltır ve sistem kapasitesini artırır.
4.3.4. Daha Yüksek Ekonomik Verimlilik
Düşük enerji maliyetleri ve kazalar sonucunda meydana gelen maddi kayıpları önler, tüm platform genişliğinin kullanılmasını sağlar.
4.3.5. Geliştirilmiş Estetik
Sınırsız iç tasarım olanakları, renk ve malzeme seçenekleri sağlar.
5. Sonuçlar
Bu çalışmada metro istasyonlarında kullanılan Platform Ayırıcı Kapıların (PAK) yer altı ulaşım sistemlerinde yolcu güvenliğine olan katkısı incelenmiştir. Yapılan çalışmada uygulanabilecek platform kapı sistemleri ve avantajları gösterilmiştir.
Yapılan çalışmada platform kapı sistemleri ile oluşabilecek kaza ve ya intihar girişimlerinin önüne geçilebileceği saptanmıştır. Ayrıca yolcuların maruz kaldığı ani basınçların da önüne geçilebileceği ve konforun artırılabileceği görülmüştür.
Kaynaklar
[1] Eskin N. ,Gür M. ,Büyükşirin O. ,Altıntaş Ü. ,Yedikardeş Y. İstanbul Teknik Üniversitesi, Bir metro istasyonunda platform ayırıcı kapıların iç ortam şartlarına etkisi, 12. Ulusal Tesisat Mühendisliği Kongresi, 2015
[2] İstanbul Ulaşım A.Ş. yolcu güvenliği verileri, 2016
[3] Westinghouse Platform Screen Doors, knorr-bremse, 2000
[4] Metro Platform Kapıları, HMF asansör, 2010
[5] Horton Automatics Platform Screen Doors, Horton Automatics, 2007