Kauçuk ağacı ‘Hevea’ amazonlara özgü, tropik bölge bitkisidir. Bu ağacın dünya ticaretindeki önemi çok büyüktür. Peki kauçuk ağacından nasıl lateks elde edilir? Ağaçlar beş altı yaşlarına geldiğinde gövdelerinin üzerine ‘V’ şeklinde çizik atılır, buradan sızan ve lateks adı verilen süt kıvamındaki sıvı, çanaklara toplanır. Toplama işlemi zannedildiği kadar basit değildir. Kauçuk ağacından gece saatlerinde daha iyi verim alındığı için lateks toplayıcıları geceden sabah saatlerine kadar süt kıvamındaki bu sıvıyı toplamaya çalışırlar.
Bilim adamları tarafından ilk defa incelendiğinde oldukça kompleks bir yapısı olduğu anlaşılan lateks içerisinde pek çok maddenin bulunduğu sıvı haldeki bitki özüdür ayrıca ilginçtir ki nadir olsa da bazı bitkilerde de turuncu, kırmızı ve sarı renkli doğal lateks de bulunmaktadır. İnce ve son derece elastik olan bu lateks; nişasta, şeker, yağ, protein, alkaloid, reçine, tanin ve sakızın belli oranda bileşiminden oluşmaktadır.
Elde edildikten sonraki aşamasında lateks kimyasallarla etkileşime sokularak havaya maruz bırakılır ve malzeme katılaşarak ham kauçuk haline getirilir. Genelde bu işlem için formik asit kullanılır. Elde edilen bu ürün birçok alanda kullanılmaktadır. Dalgıç giysileri, yağmurluk, sünger yapımı, lastik, korse, hortum, tıbbi tüplemede ve kemer gibi ürünler verilecek örneklerin yalnızca küçük bir kısmıdır.
Ne yazık ki iklimimizden dolayı bu ağaç ülkemizde yetişmemektedir. Sağlıklı bir lateks ağacı yılda en az yedi ay boyunca yağış alan yerlerde yetişir. Boyları yaklaşık olarak yirmi ile otuz metre arasında değişir. Günümüzde üretimde ilk sırayı Malezya almaktadır ve ayrıca Endonezya, Güney Asya,Brezilya,Afrika gibi ülkelerde de yetişmektedir. Bizlere ne kadar yabancı olsa bile, Afrika’lı çocuklar kauçuk ağacından plastik top yapıp oynarlar.
Zamanla elde edilen bu ham lateks ihtiyaçlara karşılık vermemiş ve sentetik kauçuk üretimine geçilmiştir fakat aralarındaki özellik farkı büyüktür. Örneğin sentetik kauçuk üretimi doğal kauçuğa göre daha ucuz fakat daha zayıftır ayrıca esnekliği daha azdır. Tüm motorlu araçlarda kauçuk kullanıldığını düşünürsek dünyadaki önemini daha net anlayabiliriz. Tek bir oto lastiği için dört ağaçtan bir ay boyunca toplanan miktarda lateks gerekmektedir. Dünya genelinde toplanan lateksin dörtte üçü otomobil, kamyon ve uçak lastiği yapımında kullanılır. Ek olarak lateksin en önemli özelliğinden biri ise sürtünme ile alakalı olan kısımdır. Sürtünmenin malzeme üzerinde düşürülmesi gerektiği durumlarda lateks kullanılarak kaplandığı ürüne kayganlık verilmesi sağlanır ve böylece sürtünme katsayısı eskisine göre düşürülmüş olur. Lateksin bu özelliği bilhassa depolama alanlarında büyük avantaj sağlamaktadır. Sürtünmeyi azaltmasının yanında yapıştırıcı özelliği de önemli özelliklerinden biridir. Lateks yapıştırıcı bir bileşen olarak ambalaj sanayisinde kullanılmaktadır. İnsanoğlu farkında olmasa da birçok endüstri ürününün yapısına katılır fakat bu ürün ile kaplanan yüzeyler farklı tipteki malzemeler ile temas ettiğinde yapışmamaktadır.
Peki lateksin ve ağacının yalnızca dünya ticaretine mi katkısı vardır? Elbette ki hayır. Ürün dünyanın yoksul kesimlerinde yaşayan halka refah getirmektedir ayrıca bölgenin yalıtılmışlığına son vermektedir. Bunun yanında birçok insanın aklına şu soru da gelebilir. Kauçuk ağacının her yönüyle faydası olduğu kadar zararı yok mudur? Kauçuk ağaçlarının çok fazla suya ihtiyaç duyması sebebiyle yağmurların yeterli gelmediği durumlarda kuyulardaki ve nehirlerdeki sular kullanılmaktadır. Bu nedenle kuyu ve nehirlerde kuruma meydana gelmektedir.
Bunun haricinde bilinçsizce, sık tropikal ormanlar kesilip yada yakılıp yerlerine kauçuk ağacı ekilmektedir. Bu durumda ekosisteme zarar vermektedir. Kontakt egzama olarak da bilinen lateks içeren ürünler ile temas edilmesi halinde deri yüzeyinde kızarıklık,kaşıntı,pullanma ve dökülme şeklinde görülür. Nadir olarak da olsa bazı insanlarda hayati derecede ciddi alerjik reaksiyonlara neden olmaktadır. Özellikle atopik yatkınlığı olan insanların lateks içeren ürünlere temas etmeden önce uzman bir hekime danışması, ilerleyen aşamada ciddi rahatsızlıkların görülmesini engeller. Dikkat edilmesi gereken ve çokça karıştırılan bir nokta ise kauçuk ağacının ve kauçuk bitkisinin hakkındadır.
Kauçuk bitkisi evlerimizde, iş yerlerimizde ve diğer kullanım alanlarımızda oldukça rahat bir şekilde yetiştirilebilir, saksı çiçeğidir. Rüzgarın daha az olduğu ortamlarda bakılması tercih edilir. Fiziksel olarak uzun ve geniş,yeşil yapraklardan oluşmaktadırlar. Bu yapraklar yılın belli zamanlarında solarak dökülmeye başlarlar ve sonrasında yapraklarını yenileyebilirler. Bu saksı bitkisiyle ilgili olarak en çok merak edilen konu ise evde yada diğer alanlarımızda bakımının yapılmasının zehirli olup olmayacağı konusudur. Bu konuda bitki yetiştiricilerinin söylediğine göre kullanım alanlarında bakımının herhangi bir zararı olmadığı fakat yenmesinin zehirli olduğu yönündedir. Bu durumda evcil hayvan sahibiyseniz yenme riskine karşı dikkat etmeniz gerektiği görülmektedir. Elbette görüldüğü üzere kauçuk ağacının, kauçuk bitkisine göre ticari,sosyolojik,ekonomik özellikleri daha önemlidir. Her yönüyle kauçuk ağacına ve latekse bakıldığında dünya üzerinde hem olumlu hem olumsuz anlamda ne kadar çok etkisi olduğu görülmektedir.