Kimyasal olarak üretilenler ve doğanın bize sunduğu doğal lifler. Aslında çoğumuz, polyester, elastan gibi liflerin kimyasal lifler, pamuk, keten gibi liflerin ise doğal lifler olduğunu biliyoruz. En bilindik olanları örnek verdim fakat daha birçok lif türü mevcut. İşte bu lif türlerinin en önemlilerinden biri; “Spider Fiber” yani “Örümcek Lifi”. Bu lif, dayanıklı, güçlü, esnek, hafif ve geri dönüştürülebilirdir. Bu özellikleri ile pek çok alanda kullanılması halinde pek çok kolaylıklar sağlayabilecek bir lif çeşididir. Bilim insanları bu lifi üretmeyi denemeden önce, tıpkı ipek böceğinden aldıkları gibi örümceklerden de almayı planladılar fakat bu o kadar kolay değildi. Çünkü bu lif, ipek böceklerinden direkt alındığı gibi alınamazdı. İşte bunun üzerine bilim insanları, bu lifi yapay olarak üretmeyi düşündüler fakat bunun için önce örümceğin ağ yapışını ve bu ağın yapısını incelemeleri gerekmekteydi. Ancak gereken tüm incelemeleri yapmalarına rağmen yapay olarak örümcek lifi henüz üretemediler.
Keçi Sütünden Örümcek Lifi Yapmak
Kısaca açıklamak gerekirse, örümceklerin ürettikleri ağın hammaddesinin örgülü helezonik aminoasit zincirlerinden oluşan keratin olduğunu buldular. Bir çeşit protein olan keratin aynı zamanda saçlarımız veya hayvanların boynuzlarında da bulunmaktadır. Örümcek ağının temel hammaddesini oluşturan protein, çeşitli avların sindirilmesi ile elde edilen aminoasitlerin sentezlenmesinden elde edildiğini ve şöyle ki örümceklerin kendi ağlarını yeyip sindirerek tekrar ağ örebildiklerini gördüler.
Örümcekler ağlarını nasıl örüyorlar?
Örümcekler, kuyruklarında bulunan, her birinden farklı salgı ürettiği, altı bölümden oluşan ipek kesesine sahiptirler. Bu keselerden salgılanan lifler birleşerek farklı türden ipek ipliklerini oluşturabilirler. Örümcekler salgılama basınçlarını diledikleri gibi ayarlayabilmektedirler ve bu yüzden üretilen lifin çapı, direnci ve elastikiyeti de bu basınç miktarına göre değişim göstermektedir. Bu da şunu sağlamaktadır, ağın kimyasal yapısı bozulmadan istenilen fiziksel özellikte üretilebildiğidir. Örümcekler bu şekilde salgıladıkları ağı, arka ayaklarını kullanarak istedikleri doğrultuda yönlendirebilmektedirler. Bu şekilde birçok yerde gördüğümüz gibi örümcekler ağlarını örerek gerek kendilerine yuva gerekse avlarını yakalamak için bir tuzak oluşturmuş olurlar.
Buraya kadar konunun temelini anlatabildiğimi düşünüyorum, bu yüzden artık konunun esasına dönmek istiyorum. Bilim insanları henüz yapay olarak bu lifi üretemediler, ipek böceği çiftliği gibi ticari amaçlı örümcek çiftliği kurarak yeterli randımanı da alamayacaklarından örümceklerden aldıkları geni bir çiftlik hayvanı olan keçilere yerleştirmeye karar verdiler. Bunu da diğer çiftlik hayvanları arasından bazı kriterleri göz önüne alarak seçtiler.
Örümcek lifi geni yerleştirilen bu keçilerin dış görünümünde herhangi bir değişiklik olmamakta, hatta bakımında veya sütünü elde etmeye kadar geçen sürede bile her şey tamamen normal bir şekilde işlemektedir.
Örümcek lifi nasıl elde ediliyor?
Örümcek lifi geni yerleştirilmiş keçilerin sütü, örümcek lifi üretmek için gereken proteini içermektedir. Bu keçilerden sağılan süt, laboratuvar ortamında işleniyor ve lif üretimi için gereken protein elde ediliyor. Gerekli iplik eğirme düzenekleri ile de iplik üretimi gerçekleşiyor. Tüm bu işlemler sonucunda elde edilen iplik, oldukça önemli alanlarda kullanılıp, insan hayatı için büyük kolaylıklar sağlamaktadır. Bir kez daha görüyoruz ki doğa, o mükemmelliği ile insanlığa yön verip, öncü oldu.
Örümcek lifi insan hayatında nasıl bir yer tutacak?
Örümcek lifi, bilinen en sağlam ve güçlü ipliktir. Uzatıldığında, kıvrıldığında, ıslatıldığında veya kurutulduğunda hiçbir şekilde yapısı bozulmamaktadır. Aynı kalınlıktaki çelik ile karşılaştırıldığında, bu çelik parçasından 5 kat daha güçlü olduğunu göstermiştir. Ayrıca oldukça hafiftir. Şöyle ki, sentetik ve petrol esaslı liflerle karşılaştırıldığında, bu liflerden %25 daha hafif olduğu görülmüştür. Bu ipliğin en önemli özelliği ise insan teni ile uyumlu olmasıdır. Tüm bu özelliklerin kullanıldığı veya kullanılabileceği alanlar ise şöyle;
Kurşun geçirmez yelekler,
- Doku uyumlu, yapay tendon, kıkırdak ve bağların üretimi,
- Hassas ameliyatlar için biyo-bozunur ve alerji yapmayan ameliyat ipliği üretimi,
- Paraşüt ipi,
- Dayanıklı, pek çok alanda kullanılabilen, tekstil materyalleri,
- Optik ve elektro-mekanik kablo üretimi,
- Uçak ve yarış araçları üretimi.
Konu ile ilgili detaylı video paylaşmış olduğum linkte mevcuttur.