Kauçuk günlük hayatımızda ”lastik” diye adlandırdığımız şeydir. Kauçuğun ham maddesi Brezilya kauçuk ağacı (Hevea brasiliensis) olan tropikal bir ağaçtır. 20 – 30 metre boyunda, yuvarlak gövdeli, yaprakları tepesinde toplanmış Hevea brasiliensis, humusu bol yaş topraklarda yetişir.
Kauçuğu ilk olarak (1940’lı yıllarda) tam anlamıyla günlük yaşamımıza sokan kişi kauçuğun mucidi olarak da bilinen Jonhson Goodyear‘dır.
Kauçuk Nasıl Elde Edilir
Bitkinin kauçuk bulunan özsuyuna “lateks” adı verilir. Lateks ağaç kabuğunun iç kısmında bulunduğu için kabuk V şeklinde yarılarak sıvı akıtılır. Elde edilen sıvı daha sonra yayvan bir kabın içine alınarak formik asit ilave edilir. Lateks 10-30 dk kadar sonra pıhtılaşır. Pıhtılaşan lateks elastik bir hamur halini alır. Daha sonra fazla suyun dışarı atılmasını sağlamak için iki silindir arasında haddeleme yapılır. Haddelemenin ardından formik asitin tamamen uzaklaştırılması için durulama işlemi yapılarak askılarda kurutulur. Burada 5 saat kadar bekleyen lateks kuruyarak daha sert ve sağlam bir yapıya kavuşur. Aynı zamanda rengi de koyulaşır. Bu işlemden sonra ürün fırçalı yıkayıcılara girerek iyice temizlenir. Daha sonra raflara alınan ürün tuğla fırınlarda 45 gün dumanda bekletilir. Dumanda bekletilmesinin sebebi bu süre içinde küf oluşumunun önlenmesidir. 45 gün sonunda elde edilen kauçuk sınıflara ayrılarak yapraklar halinde üst üste istiflenerek daha az yer kaplaması amacı ile presleme işlemi yapılır ve depolara alınır.
Kauçuğun Özellikleri
- Kauçuk esnek bir maddedir. Isıtılınca yumuşar, 180°C de yapışkan hale gelir, 220°C de tamamen erir. Bu sıcaklıktan sonra kauçuğun damıtılması başlar. Damıtma ürünü akıcı, yağımsı bir sıvıdır, buna “kauçuk yağı” denir. Bu yağ kauçuğun çözücüsü olarak kullanılır.
- Kauçuk için en kötü durum havadan oksijen almasıdır. Işık etkisiyle bu olay artar, kauçuğun eskimesi durumunu ortaya çıkar. Kauçuğun başlangıçta yüzeyi yapışkan olur, sonra sertleşmeye, çatlamaya başlar. Kauçuğun alevlenme noktası yükselir.
- Fiziksel özellikleri esneklik, elektrik yalıtkanlığı, plâstik bir durum alabilmesidir.
- Terebentin, eter, aldehit fenol, anilin, piridin, klorlanmış hidrokarbonlar kauçuğu çözer.
- Alkol ve ketonlar kauçuğa etki etmezler.
Kauçuk Çeşitleri
Nitril Kauçuk (NBR) : Nitril kauçuk -40 °C ile 105 °C arasındaki sıcaklıklarda kullanılabilir., aralıklı çalışmalarda 120°C’ye kadar dayanabilir. Keçe uygulamalarının büyük bir kısmı için önerilir, yağ ve greslere dayanıklı, genel amaçlı malzeme olarak kullanılır. Nitril Kauçuk (NBR)‘nin yakıtlar ve sanayi sıvıları için değişik karışımları bulunur. Conta üretimlerinde, mantar dolgulu nitril karışımları kullanılır.
Poliakrilik Kauçuk (ACM) : Yüksek sıcaklıklarda ve EP katkılı yağlarda nitril kauçuğa göre daha dayanıklıdır.150°C’ye kadar kullanımı mümkündür. Ozon direnci iyidir. Yakıt direnci ve düşük sıcaklık dayanımı zayıftır (-30 °C min.) Özellikle dişli kutusu keçelerinde kullanılmaktadır.
Silikon Kauçuk (MQ, VMQ, PVMQ): -60 °C ile 200 °C sıcaklıklar arasında kullanılabilmektedir. Aralıklı olarak kullanılırsa 250°C’ye kadar dayanıklıdır. Başlıca kullanım alanı krank keçeleridir. Silikon Kauçuğun; esneklik özelliği, hava direnci ve ozon dayanımı yüksektir. Yakıtlarda, EP katkılı yağlarda ve yüksek mekanik özellikler gerektiren uygulamalarda kullanımı uygun değildir.
Florokarbon Kauçuk (FKM): -40°C ile 150°C arasında kullanılabilir. Fosfat ester akışkanlara, glikol esaslı fren yağlarına, su buharına, ozon ve hava koşullarına direnci yüksektir. Yakıtlar ve petrol esaslı yağlar için kullanılması önerilmez.
Stiren Butadien Kauçuk (SBR): -50 °C ile 100 °C arasında kullanılır. Glikol esaslı fren yağlarına, asit ve bazlara, alkole karşı dirençlidir. SBR yakıtlar ve petrol esaslı yağlara dayanıklı değildir.
Tabii Kauçuk (NR): Kullanma sıcaklığı aralığı -60 °C ile 90 °C’dir. Ortam dayanımı yönünden Stiren Butadien Kauçuk (SBR) ile benzer özellikler gösterir. Yüksek esneklik ve mekanik özellikler gerektiren yerlerde kullanılır.
Politetrafloroetilen (PTFE): Sanayide kullanılan hemen hemen tüm kimyasal maddelere dayanıklı bir plastik malzemedir. -260 °C ile 260 °C arasında kullanımı mümkündür. Yapışma özelliği göstermez, yağlamasız yatak malzemesidir. Sürtünme katsayısı en düşük katı maddedir.. Bazı çeşitleri çok iyi elektrik yalıtkanıdır. Uygulama alanına göre saf, cam elyaflı, karbonlu, grafitli, bronzlu, molibden sülfürlü PTFE kullanılmaktadır.
Poliamid (PA): Piyasada “naylon” diye adlandırılan maddedir. -20°C ile 90°C arasında kullanılabilir. Bazı özel çeşitlerinde kullanım sınırı 140 °C’ye kadar çıkabilmektedir. Sürtünme ve aşınma özellikleri çok iyidir. Yağlara, yakıtlara, esterlere, ketonlara karşı dayanıklıdır.
Hidrojene Nitril Kauçuk (HNBR): Hidrojene nitril kauçuk NBR polimerlerinden türetilir. Bu şekilde hazırlanan malzemelerin özellikleri yüksek mekanik güçleri ve aşınmaya karşı daha dayanıklı olmalarıdır. Ortam dayanıklılığı NBR’ninki gibidir. Kullanım sınırı 150ºC’dir.
Termoplastik Poliüretan (TPU): Enjeksiyon kalıplaması ile etkin bir biçimde işlenebilmesine olanak sağlayan çok iyi mekanik özelliklere sahiptir. TPU’nun esas avantajları aşınmaya karşı yüksek dirençli olması, geniş bir sıcaklık aralığında esnek olması, gres yağlarına ve bir çok çözücüye karşı dirençli olmasıdır.