Merhaba arkadaşlar, bu yazımızda sizlere jiroskopun ne olduğunu ve nerelerde kullanıldığını anlatacağız. Öncelikle jiroskop nedir? bundan bahsedelim.
Jiroskop; yalnız kütle merkezi sabit olan ve her yöne dönebilen bir kütle veya tekerlektir. Tam olarak bir jiroskop, dönen bir silindir veya tekerlek, rotor ve eksenden oluşur. Eksen, rotor içinde dönebileceği bir çember üzerine yataklanmıştır. Bu çember de dik açı ile başka bir çembere kenetlenmiştir. Son dış çember ise hem iç hem de dış çemberle dik açı yapan bir çerçeveye kenetlenmiştir.
Rotorun dönmesi göz önüne alınmazsa jiroskop iki serbestlik derecesine sahiptir. Yani jiroskop, hem yatay ve hem de düşey eksen etrafında dönebilir. Rotorun dönmediği durumda, jiroskopun özelliği tam belirgin değildir. Sadece her doğrultuya dönebilen ve ağırlık merkezi sabit olan bir düzenektir. Rotor döndüğünde ise jiroskopun özellikleri ortaya çıkar, şekil değiştirmez bir durum alır. Ekseni, durduğu yer ne kadar oynatılırsa oynatılsın jiroskop doğrultusunu korur. Bu özelliğe jiroskopik atalet denir. Bu jiroskopik atalet ; ağırlığa, açısal hıza ve ağırlığın yoğunlaştığı çapa bağlıdır. En büyük etki, kütlesi kenarlarında toplanmış ve hızlı dönen kütleler için elde edilir. İkinci özellik ise kuvvet uygulanmasıyla ortaya çıkar. Yatay eksen doğrultusunda uygulanacak bir kuvvet, jiroskopun mukavemeti ile karşılaşır ve yatay eksen etrafında dönmek yerine eksen etrafında döner. Düşey eksen doğrultusunda kuvvet uygulanırsa jiroskop karşı koyar ve yatay eksen etrafında döner. Jiroskop dış etkenlerden, yer çekiminden ve merkezkaç kuvvetinden etkilenmeyen bir referans etkeni sağlar.
Dünyanın kendisi, uzayda ekvatoru yaklaşık 1600 km/saat hızla dönen bir jiroskoptur. İki kanatlı böceklerde bulunan “çok küçük uçuş kontrolü jiroskopları” ise çubuk şeklinde olup, dönme hareketi yerine titreşim hareketi yaparlar.
Gemi ve uçakların hareketlerini kontrol etmek için jiroskopik aletler geliştirilmiştir. Gemilerde yalpa hareketlerini önleyen jiroskoplar, ayrıca torpidolara (Torpido; patlayıcı bir sualtı silahıdır. Dümeni ve pervanesi bulunur ve dümenini ve pervanesini kullanarak hedefine ilerler.) da yön vermek için kullanılır.Uçaklarda, otomatik uçuş kontrolünde ve rota tespitinde önemli kullanış alanına sahiptir. Yeraltında ise petrol kuyularının ekseninin şaşmaması için kullanılır.
Roket, füze ve güdümlü nükleer füzelerin hassas hız ve ivme ölçümlerinde jiroskop çok kullanılan bir araçtır. Ölçümlerde kullanılan hassas âletlerin yalnız harekete ait değerleri ölçmesi istenildiğinden dolayı yerçekimi etkisinin göz önüne alınmaması gerekir. Bu ise jiroskop ile sağlanır. Böylece ölçümün yerçekimine dik olarak yapılması gerçekleştirilir. Ölçü âletlerinin konulduğu tablanın, kullanılan bir kaç jiroskopla yatay iki eksen etrafında kararlılığı sağlanır.
Rota için kullanılan iç jiroskopların çapları 2,5 cm ile 10 cm arasında değişir. Jiroskopik pusulalar ise 27 cm çapında olup dakikada 6000 dönüş yaparlar. En büyük jiroskoplardan biri de 41.600 tonluk “Conte di Savoia” yolcu gemisinde kullanılan 30 metreyi aşkın çaptaki jiroskoptur.
Jiroskop aynı zamanda akıllı telefonlarda da kullanılır. Bilgisayar oyunlarında kullanılan Mouse veya joystick gibi araçlar telefonlarda bulunmadığı için cep telefonlarında konumu değiştirerek, yani sağa, sola, öne, arkaya yatırarak ekrandaki hedefi vurma veya tutturma sağlanır.