Konumun zamana göre birinci türevinin hız, ikinci defa türev alır isek ivme olduğu standartlarda tanımlanmıştır. Peki ivmenin zamana göre türevini aldığımızda karşımıza çıkan değeri ne ile adlandıracağız? Bu yazımda sarsım nedir (yani jerk) sorusuna cevap bulacağız.
Birimi 2m/s3 olan bu büyüklüğün ismi jerktir. Jerk vektörel bir büyüklüktür ve bize üzerinde inceleme yaptığımız cismin birim zamandaki ivme değişimini verir. Jerk gibi çok yaygın olarak kullanılmayan farklı büyüklükler de tanımlanmıştır. Örneğin itme, belirli bir süre uygulanan kuvvetin cismin momentumunda ortaya çıkardığı değişimi tanımlar. Surge ise elektrik mühendisleri tarafından akım veya gerilimdeki değişim oranı olarak kullanılır. Jerk Uluslararası standartlarda kabul edilmektedir.
In ISO 2041 (1990), Vibration and shock – Vocabulary, page 2:
“1.5 jerk: A vector that specifies the time-derivative of acceleration.”
“1.5 jerk: İvmenin zamana göre türevi için tanımlanan vektördür.”
Jerk bizim ne işimize yarar? Fiziğin mekanik kısmında dinamik hareketler incelenirken jerk hesaplarına gerek duyulur. Bir hareketin yıkıcı etkisini hesaplarken ivmenin büyük oranda değişmesi bu hareket etkisindeki tüm cisimlerin üzerine etkiyen kuvveti de büyük ölçüde değiştirecektir. Bu durumda mühendislerin, tasarladıkları hareket eden araçlar için belirli jerk değerleri tanımlamaları gerekir. Hareket halindeki bir aracın ivme değişiminin yolcuların konforuna etkisinin hesaplanması gerekmesi gibi özel durumlarda da jerk değeri kullanılır. Hassas aletlerin zarar görmemesi için jerkin belirlenen limitler arasında tutulması gerekir. Bir tren tasarlarken mühendisler yolcuların konforu için Jerk değerini 2m/s3′ten daha az bir değerde tutmak ister ve trenin yüksek değerde jerk ile hareket etmemesi için ivme artış limitleri belirler. Yüksek hızlarda kontrolün sağlanabilmesi için jerk limitleri belirlenmelidir. Havacılık endüstrisinde ise jerk ölçen jerkmeter adında bir alet kullanılmaktadır.
Hubble’ın teleskobu yapılırken mühendislerin ivmenin ikinci türevine kadar hesaplamaları gerektiği söyleniyor ancak jerkin türevi için standartlara girmiş bir isim henüz yok .Jerk Türkçede Sarsım olarak tanımlanmıştır.
x= konum
x’ = hız
x” = ivme
x”’ = jerk (sarsım)
İvme ile kütlenin çarpımı kuvvet iken jerk ile kütlenin çarpımı ise Yank olarak tanımlanmıştır.
KAYNAKÇA:
Bazı kısımlar Philip gibbsin Helmholtz araştırma merkezi için hazırladığı makaleden çevrilmiştir.
“Deutsches Elektronen-Synchrotron
A Research Centre of the Helmholtz Association”
Philip Gibbs September 1996