Ülkemizin cari açığının büyük çoğunluğunu mineral yağlar (benzin, petrol vb.) oluşturmaktadır. Türkiye’de mineral yağlar ise en çok enerji üretimi alanında kullanılmaktadır. Ülkemizde cari açığı kapatmak için Milli Enerji hamlesi ile yenilenebilir enerji kaynaklarına önem vererek Çoruh nehri üzerine Deriner, Yusufeli; Dicle nehri üzerine Ilısu barajlarını kurup ülke ekonomine kazandırmıştır. Hidroelektrik santralleri suyun potansiyel enerjilerini belli bir düşüden aşağı bırakarak kinetik enerjiye çevirip, mekanik enerjiden elektrik enerjisi üreten tesislerdir.
Hidroelektrik Santrallerin Sınıflandırılması:
Düşülerine göre:
- alçak düşülü HES’ler: H < 10 m
- orta düşülü HES’ler: H = 10 – 50 m
- yüksek düşülü HES’ler: H > 50 m
Örnek verecek olursak ILISU Barajının düşüsü 90 m olup düşü sınıfına göre yüksek düşülü HES’dir.
Kurulu Güçlerine Göre:
- Mikro tip HES’ler : P < 100 kW
- Mini tip HES’LER : P = 100 kW – 1MW
- Orta kapasiteli HES’ler : P = 1 MW – 10 MW
- Yüksek kapasiteli HES’ler : P > 10 MW
Örnek verecek olursak ILISU barajı her biri 200 MW olmak üzere 6 üniteden toplam 1200 MW kurulu güce sahip olması sebebiyle yüksek kapasiteli HES’ler sınıfına girmektedir.
Su Depolama Durumuna Göre:
- depolamalı ( baraj gölü, tabii göllü )
- depolamasız ( nehir tipi )
Örneğin ILISU barajı dicle nehri üzerine kurulu olup nehir tipi olduğundan depolamasız bir HES tipidir.
Baraj Gövde Tipine Göre:
- beton gövdeli
- beton kemer gövdeli
- kaya dolgu gövdeli
ILISU barajı gövde tipine göre Kaya dolgu gövdeli olup kendi tipinde dünya 1.sidr.
Hidroelektrik Santrali Nasıl Çalışır
Memba kısmından su alma kapakları açılır ve intake adı verilip su alma kapaklarından su içeri alınıp cebri boruya gelir. Cebri boru ile salyangoz tarafındaki su basıncı eşitlenmesi için by – pass vanası açılır. Basınç eşitlendikten sonra kelebek vana açılır ve cebri borudan salyangoz tarafına su akışı gerçekleşir.
Su salyangoz tarafından geçerek türbinin kanatlarına çarpar. Shaft Seal adı verilen mile bağlı generator da türbin ile birlikte döner ve enerji üretmeye başlar. Üretilen enerji güç trafoları ile kesiciler üzerinden iletim hatları ile önce şalt sahasına daha sonra şalt sahasından gerilim düşürülerek trafo merkezlerine iletilir.
Genel mantık itibariyle HES’ler böyle çalışır. Tabii detay şeyler de mevcuttur governor gibi. Governor HES’lerin beyni gibidir. Üretilmesi gereken MW değerine göre saniyede kaç m3 su bırakması gerektiğine kendi karar verir. Karar verme mekanizması ise PLC iledir. Governor Hidrolik bir sistemdir. Ayrıca her HES’de ikaz ve protection dediğimiz koruma sistemleri de mevcuttur. Bunların detaylarını da bir sonraki yazı da açıklayacağım.