Bazıları baş aşağı asılı durarak uyur, bazıları bir seferde birkaç saat boyunca uyur, bazıları da çamur battaniyesinin altına gömülerek uyur. Tercih ettikleri moddan bağımsız olarak, yarasalar, filler, kurbağalar, bal arıları, insanlar ve daha pek çok canlının bir ortak noktası var: Hepsi uyuyor. Aslında, bilim adamları henüz gerçekten uykusuz bir yaratık bulamadılar. Ancak, hayatta kalmak için uyku gerçekten gerekli mi?
Uykusuzluğun Tehlikeleri
Çoğu insan uykunun kesinlikle gerekli olduğunu kabul eder. İnsanlar genellikle sadece uykusuz bir geceden sonra bile çalışmak için mücadele ederler. Uzun vadede zayıf uyku, kalp hastalığı, felçten tut kilo alımı ve diyabete kadar birçok olumsuz sağlık etkisi ile ilişkilendirilmiştir. Bu bağlantılar ve tüm hayvanların uykuda olduğu görülmesi, uykunun hayvanlar için önemli bir işlev görmesi gerektiğini göstermektedir. Ama bu fonksiyon nedir? Uyku, beynin hasarları onarmasına ve bilgileri işlemesine izin veriyor mu? Vücuttaki enerji düzenlemesi için gerekli mi? Yunan filozof Aristo kadar olan bilim adamları ve düşünürler, neden uyuduğumuza dair açıklamalar sundular ve yine de uykunun kesin amacı cevaplanması gereken açık bir sorudur.
1890’larda, Rusya’daki ilk kadın doktorlardan biri olan Marie de Manacéïne uykunun gizemi yüzünden rahatsız oldu. “Hepimiz hayatı seviyoruz ve hepimiz mümkün olduğunca uzun yaşamak isteyen, ancak buna rağmen ömrümüzün üçte birini hatta belki de yarısını uykuya feda ediyoruz.” diyor Manacéïne. Uykunun tam olarak ne olduğunu çözme arayışındayken, hayvanlarda ilk uyku yoksunluğu deneyini yaptı.
Şimdi oldukça acımasız görünen bir yaklaşım kullanarak, doktor birkaç gün uykusuz kaldıktan sonra öldüklerini tespit ederek yavruları sürekli uyanık tuttu. Takip eden on yıllar boyunca, kemirgenler ve hamamböceği gibi diğer hayvanları kullanan uyku yoksunluğu deneyleri de benzer şekilde ölümcül sonuçlar buldu. Ancak, bu vakalarda altta yatan ölüm nedeni ve bunun uyku ile nasıl ilişkili olduğu hala bilinmemektedir.
Az Uyuyan Hayvanlar
Tamamen uykusuzluk tehlikeli gibi görünse de, bazı canlılar oldukça kısa uyku nöbetleriyle geçebilir. Bilim adamları, uykunun işlevini anlamada bu kısa uyuyan canlıların anahtar olabileceklerini söylediler. Şubat ayında Science Advances dergisinde yayınlanan bir çalışmada, meyve sineklerinin uyku alışkanlıkları izlenildi.
Imperial College London’daki sistem biyolojisi öğretim görevlisi Giorgio Gilestro; “Bazılarının neredeyse hiç uyumadığını gördük” dedi. Gilestro ve meslektaşları, kadın sineklerin yüzde 6’sının diğer kadınların uyudukları ortalama 300 dakika ile karşılaştırıldığında, günde 72 dakikadan daha az bir süre uyuduğunu gözlemledi. Bir kadın bile günde ortalama 4 dakika kadar uyuyordu. Başka bir deneyde, araştırmacılar uyku sürelerinin yüzde 96’sının sineklerinden mahrum kaldılar. Ancak bu sinekler, Rus yavruları gibi erken ölmedi; neredeyse bu uykusuz sinekler, normalde uyumaya bırakılan bir kontrol grubu olduğu sürece yaşadı.
Şimdi, Gilestro ve diğer birkaç araştırmacı uykunun insanların düşündüğünden daha az gerekli olup olmadığını merak etmeye başlıyor. Almanya’daki Max Planck Ornitoloji Enstitüsü’ndeki kuşlarda uyku üzerine çalışan Niels Rattenborg, “Bazı hayvanlar, uyku işlevi için restoratif teorilere dayanarak beklenenden çok daha az uykuda hayatta kalıyor gibi görünüyor” dedi.
2016 yılında yapılan bir çalışmada Rattenborg ve meslektaşları, beyindeki elektriksel aktiviteyi ölçmek için küçük bir cihazla Galápagos Adaları’ndaki büyük frigatebirds’i (Fregata minor) incelemek için gittiler. Monitörler, kuşların bazen okyanusta yükselirken beyinlerinin bir yarım küresinde uyuduklarını gösterdi. Bazen uçuş sırasında aynı anda her iki yarım kürede de uyudular.
Uçarken uyumak, diğer kuş türleri arasında – iniş yapmadan 10 ay boyunca uçabilen ortak kaymalar (Apus apus) gibi – yaygın olabilir – bilim insanlarının bunun için doğrudan bir kanıtı yok. Ancak, belki de daha şaşırtıcı bir şekilde araştırmada olan şey ise, uçan kuşların uçarken genellikle karada 12 saatten fazla uyanık olmalarına rağmen, günde ortalama 42 dakika uyuduklarını buldu.
Rattenborg hiç uyumayan bir hayvan bulacağımızı mı düşünüyor? “Her şey mümkün” dedi. “Ancak, kısa uyuyan hayvanların çalışmaları arasında ortaya çıkan bir model, hiç kimsenin tamamen uykusuz olmadığı yönündedir. Biraz uykunun korunması, bu dikkat çekici kısa uyuyanlarda bile, asgari miktarda uyumanın gerekli olduğunu göstermektedir.”