Merhaba arkadaşlar bu yazımızda gökyüzünde gök cisimlerinin yerleri nasıl belirlenir ve gökyüzünde gök cisimleri günlük hareketlerini kısaca sizlere anlatacağım. Bir gözlem aletini bir gök cismine yöneltmek için, bunun gökyüzündeki konumunu büyük bir duyarlılıkla bilmek gerekir. Bunun için birtakım koordinat sistemleri kullanılır; gökyüzünün herhangi bir noktasının konumu, bir referans düzlemine bağlı iki parametreyle belirlenir. En çok kullanılan sistemlerden biri, ekvator koordinat sistemidir. Coğrafi koordinat sisteminin (enlem ve boylam) benzeri olan bu sistemde, referans düzlemi, Dünya ekvatorunun düzlemiyle çakışan gök ekvatorudur. Burada, gökkürenin her noktasının konumu bahar açısı (α) ve yükselimle (δ) işaretlenir. Bunların Dünya’da kullanılan benzerleri bahar açısı için boylam, yükselim için enlemdir. Başlangıç boylamı olan Greenwich meridyeninin eşdeğeri, kutuplardan ve Güneş’in ilkbahar ılım noktasındayken yer aldığı gökyüzü noktasından geçen büyük bir çemberdir (saat çemberi). Bu sistem, gözlem yerinden bağımsız olma üstünlüğünü taşır ve iki dönme ekseninden biri Dünya kutuplarından geçen eksene paralel olan bütün teleskoplarda kullanılır.
Yaygın olarak kullanılan bir başka sistem, yatay koordinat sistemidir; bunun referans düzlemi, gözlem yerinin ufkuna paralel olan düzlemdir. Bu sistemde gök kürenin her noktası ufuktan yüksekliği ve Güney açısıyla işaretlenir; yükseklik söz konusu noktayı ufuktan ayıran açı, Güney açısıysa Güney doğrultusuyla yaptığı açıdır: söz konusu sistem altazimut tipi bir donanımı olan, yani yatay ve düşey eksenler çevresinde hareket edebilen aletlerde kullanılır. Ancak bir gök cisminin bu şekilde tanımlanan koordinatları belli bir yerde ve belli bir anda geçerlidir; Dünya’nın dönmesi nedeniyle sürekli olarak değişir.
Diğer astronomi koordinat sistemleri arasından Dünya’nın Güneş çevresinde dönüş düzlemi (tutulum düzlemi) ve ilkbahar noktasıyla çakıştırılan koordinat sistemi, ayrıca gökadamızın diskinin ortalama düzlemi ve bu düzlemin, gökada merkezi doğrultusunda yer alan bir noktasına indirgenen gökada koordinat sistemi örnek gösterilebilir.
Gök Cisimlerinin Günlük Hareketi
Yıldızların, dev bir küre (şekil 1) üzerinde tespit edildiği varsayılabilir; bu kürenin merkezi Dünya’dır; Dünya ile aynı eksen çevresinde, aynı periyotla (23 saat 56 dakika), ancak ters yönde döner.
Bu günlük hareket, takımyıldızları kümesinin iki gök kutbu çevresinde yer değiştirmesine yol açar. Gök kürenin tamamı, ancak ekvator boyunca görülebilir. Ekvator dışında hareket, takımyıldızları kümesinin iki gök kutbu çevresinde yer değiştirmesine yol açar. Gök kürenin tamamı, ancak ekvator boyunca görülebilir. Ekvator dışında bazı yıldızlar sürekli ufkun altında kalır; bazıları da doğar ve batar. Nihayet, kutup dairesi yıldızları adı verilenler, enleme bağlı olarak, daima ufkun üstünde yer alır.