İnsanların diğer canlılardan farkı nedir diye soracak olursak fark, yaratıcı özelliğin aslında “düşünme” yetisidir.
Düşünme olayının gerçekleşebilmesi için 3 farklı boyut olması gerek. Bunu şöyle açıklayalım. Bilgisayarlarımıza önce bir işletim sistemi yüklüyoruz sonra işlemler yapıyoruz ve sonuçları ekran üzerinde görebiliriz. Yahut elektronik bir devreyi düşünelim. Önce programa gerekli kodlamaları yazarız program içerisine yükleriz ve kurduğumuz devreye göre de sonuçlarını gözlemleriz. Düşünme olayının gerçekleşebilmesi için buna benzer 3 adım gerçekleşir. “girdi”, ”işlem” ve ”çıktı”.
Düşünme Nedir
Olayın girdi boyutunda öncelikle öğrenme veya bilgi edinme gelir. İşlem boyutunda ise öğrendiğimiz bilgiyi farklı ve yeni durumda bilinçli olarak kullanılmasıdır. Çıktı boyutunda ise bilgiye ulaşma, sorunun farkında olabilme ve probleme karşı çözüm oluşturabilme olayları yer alır.
Yaptığımız bu tanımlar gibi birçok tanımlar yapılabilir düşünme hakkında. Ama temel olarak bazı noktalarda kesişirler. Düşünme yetisi öğrenilebilir ve geliştirilebilir bir yetenek gibi de addedebiliriz.
Düşünmeyi geliştirmeye yönelik eski zamanlardan bugüne kadar birçok görüş ve çalışma ortaya konulmuştur. Bu çalışmalarda bireylerin düşünme yetisini etkili bir hale getirerek yaşam kalitelerini arttırmak ve insanın doğayı, kendini, çevresini daha iyi bir iyi şekilde anlamasına yardımcı olmak amaçlanmıştır.
Sahip olduğumuz varsayımlar, genellemeler, önyargılar, kalıp düşünceler dünyayı algılayışımızı ve davranışlarımızı etkilemektedir. İnsanlar birçok durumda bilişsel modellerinin davranışlarını etkilediğinin farkında değildirler. Bu farkındalık ise bireylerin eleştirel düşünebilmesi ile sağlanabilir.
Aslına bakarsak eleştirel düşünme dünyaya karşı savunma sistemimizdir. Çünkü bizi ikna etmeye çalışan çok fazla kişinin olduğu ve bireylerin doğrulanmamış düşüncelerinin arasında bocalamaktan kurtarır. Demokratik bir toplumda bireylerin eleştirel düşünme becerilerine sahip olmaları, eleştirel düşünme ve karar verme becerilerini karşılaştıkları karmaşık sosyal problemlerin çözümünde kullanmaları çok önemlidir.
Ama buradan “eleştirel düşünme problem veya sorunları çözebilmek” gibi bir anlamın çıkmaması gerekir. Aslında çıkarılması gereken anlam şudur. Eleştirel düşünme, belirlemelerin ışığında problem çözmeye bir sonuç bulma kaygısından farklı olarak problemin çözümünün her aşamasına hakim olarak sonuca ulaşmayı sağlamaktır. Ayrıca çözülemeyen problemlerin neden çözülemediğini belirleyebilmelerine yönelik bir perspektif kazandırmaktır. Eleştirel düşünmeden yararlanarak problem çözmede temel unsurlardan biri olan çözüm sürecine hakimiyet, gerektiğinde geriye doğru çözüme ulaştıran kaynakları ve muhakemeyi açık bir şekilde tanımlayabilmektir. Bu gerçekleştiğimiz zaman ise kendi yanlışlarımızın farkına varabilir ve kendimizi yeniden değerlendirebiliriz.