Merhaba arkadaşlar bu yazımızda sizlere döner sondaj nedir ve döner sondaj yöntemlerini anlatacağız. Darbe ve baskı (yük) altında, düşük hızda dönen bir matkabın dişleri ile formasyonu parçalaması sonucunda formasyon kırıntılarının hava aracılığıyla kuyu dışına atılması işlemidir. Döner-Darbeli sondaj yöntemi genellikle zor, çok zor ve aşırı zor delinebilen formasyonların delinmesinde kullanılmaktadır. Bu yöntemde darbe ile parçalama işlemi egemen olup, ilerleme darbe ve dönme aracılığı ile sağlanmaktadır. Bu yönteme havalı sondaj yöntemi de denilmektedir.
Döner-Darbeli sondaj yöntemi derin ve çok derin sondajlarda uygulanmaz.
Derinliğe göre sınıflandırma
- Çok sığ sondajlar <100 m
- Sığ sondajlar 100 m – 1000 m
- Derin sondajlar 1000 m – 4000 m
- Çok derin sondajlar > 4000 m
- Kuyu çapına göre sınıflandırma
- Dar çaplı sondajlar <6 inç (152.4 mm)
- Geniş çaplı sondajlar 6 inç – 24 inç (609.6 mm)
- Çok geniş çaplı sondajlar > 24 inç
Döner Sondaj
Döner-Darbeli sondaj yöntemi, darbenin matkaba iletme şekline göre;
- Kuyudibi
- Yerüstü çekiçli yöntem olmak üzere ikiye ayrılır.
Değişik formasyonlarda yaşanan sondaj güçlüklerini önlemek, her tür formasyonu güvenli bir şekilde delebilmek ve örnek alınabilmesini sağlamak amacıyla ;
- Koruma borusu eşliğinde
- Burgulu sondaj
- Ters dolaşımlı kuyudibi tabancası gibi özel yöntemlerde vardır.
Baskı (yük) altında dönen bir matkabın kesici dişleri aracılığıyla formasyonu parçalaması sonucu oluşan formasyon parçalarının bir dolaşım sıvısı (çamur veya su) ile dışarı atılması işlemidir. Bu yöntemde dönme ile koparma işlemi egemen olup, ilerleme baskı ve tork aracılığı ile sağlanmaktadır.
Döner sondaj yöntemi, sondaj sıvısının dolaşım şekline göre;
1. Düz dolaşımlı döner sondaj yöntemi
Bu yöntemde, sondaj sıvısı olarak genellikle çamur kullanılmaktadır. Pompa ile havuzdan alınan sıvı takım içerisinden geçerek kuyu duvarı ile takım arasındaki boşluktan yükselir ve kuyu dışarısına çıktıktan sonra kanallar aracılığı ile tekrar havuza gönderilir.
2.Ters dolaşımlı döner sondaj yöntemi
Bu yöntemde, sondaj sıvısı olarak genellikle çamur kullanılmaktadır. Havuzdaki çamur, yerçekimi ve kanallar vasıtasıyla kuyu ağzına gelir. Takım ve kuyu duvarı arasından kuyu tabanına kadar iner ve kuyuyu doldurduktan sonra matkap deliklerinden takım içerisine girer. Takım içerisine giren çamur bir pompa aracılığı ile emilerek tekrar havuza boşaltılır.
Döner Sondaj Yönteminin Ana Bileşenleri
Sondaj yöntemleri içerisinde en gelişmiş olanı ve en çok uygulanan yöntem döner (Rotary) sondajdır.
Döner sondajda, dönme hareketinin yön değiştiriş biçimi 3 ayrı ekipman aracılığı ile olabilir;
- Döner Masa
- Döner Kafa
- Morset
Vinç Sistemi
Döner sondajda, matkabın kuyunun uç noktasına kadar taşınması gereklidir. Bu amaçla, sondajda hem güç aktarımı hem de bağlantı işlemlerini sağlamak için bir vinç sistemine gereksinim duyulmaktadır. Sondaj donanımlarında, vincin uyguladığı çekme kuvvetini ve hareketini boru dizilerine iletmek üzere halat ve makaralardan oluşan palanga düzenekleri kullanılır.
Bir sondaj donanmı üzerinde, sığ sondaj makinalarında daha az sayıda olabilirse de genellikle 3 tambur bulunur.
- İş (Cer) Tamburu: Sondaj dizisini(takımı) taşıyan kancanın bağlı olduğu, iş halatını taşıyan tamburdur. İş tamburu en dayanıklı tamburdur.
- Yardmcı Tambur:Delme işlemi dışındaki yardımcı işlerde kullanılan tamburdur.
- El Tamburu: Küçük kapasiteli yükleri taşımak amacıylakullanılan tamburlardır. Bu tambura kedi başı da denilmektedir.
Güç aktarma sistemi: Sondaj donanımının güç kaynağı olan elektrikli veya dizel motor/motorlardan alınan hareket; dönme, dolaşım ve vinç sistemlerine ve bunların elemanarına sondaj dizisi ve aktarma organları ile iletilir.
İlgili Videolar:
Yrd.Doç.Dr. Ahmet H. Deliormanlı notlarından yararlanılarak hazırlanmıştır.