Aspirin nedir? Asetilsalisilik asit (kısaca ASA), ticari adı aspirin olarak anılır ve ülkemizde sıklıkla kullanılan bir ilaçtır. Genellikle ağrı, ateş ve apse dışındaki iltihapların giderilmesinde veya azaltılmasında kullanılır. Ek olarak, kan sulandırıcı (seyreltici) etkisi ile kalp krizine karşı acil tedavilerde olmasa da uzun süreli tedavilerde az dozaj şeklinde uygulanabilir.
Aspirinin Tarihçesi
Aspirin maddesinin ortaya çıkma serüveninin başlangıcında, söğüt ağacının kabuklarının ağrıların giderilmesi ve ateş düşürücü olarak kullanılması vardır. 1829 yılında söğüt ağacının kabuğunda bulunan ve ağrıları giderdiği düşünülen salisin maddesi izole edilmiştir. Bu yıla kadar salisin maddesinin ticari açıdan önemi henüz fark edilmemişti. Daha sonra Bayer firması kimyageri olan Dr. Felix Hoffmann tarafından salisin maddesinden salisilik asit sentez edildi. Salisilik asitten de aspirin maddesi olan asetilsalisilik asit sentez edilmiştir.
Sentezi
Temel olarak 3 sentez seçeneği bulunuyor. Bunlar:
- İlk olarak asetilasyon tepkimesi, organik bileşiklerde bulunan fonksiyonel gruba bir asetil fonksiyonel grubu eklenmesiyle oluşan tepkimeler, ile elde yöntemini ele alalım. Daha önce de bahsedildiği üzere reaktan olarak kullanılan salisilik asitin karboksi grubuna göre orto konumunda bulunan fenolik hidroksi grubu asetik anhidrit ile tepkimeye girer. Bu reaksiyon da hidroksi grubunda bulunan hidrojen atomu asetil grubu ile değişir.
- Endüstriyel açıdan bakılarak gerçekleştirilen bu yöntemde Kolbe-Schmitt tepkimesi yöntemi kullanılır. Burada reaktan salisilik asit ile protonasyonlu asetik anhidrit ve fenolik hidroksi grubu esterleşerek sentezlenir.
- Bu alternatif yöntemde ise Kolbe-Schmitt yönteminde bulunan tepkimenin ürünü olan sodyum salisilat kullanılır. Bu madde direkt olarak asetik anhidrit ile asetilasyon tepkimesi oluşturması sağlanır. Bunun sonucunda salisilik asit sentezi ve ek olarak sodyum asetat sentezi elde edilmiş olur.
Deneysel Çalışma
Deneysel olarak aspirin eldesi yöntemi olarak endüstriyel sentez yöntemi takibi yapılarak aspirin elde edilecektir. Asetilsalisilik asit yani aspirin, salisilik asidin asetik asit ester türevidir. Aspirin maddesinin elde edilmesinde kullanılacak reaksiyon türü esterleşme tepkimesidir. Esterleşme tepkimeleri, hidroksil grubu taşıyan bileşiklerin uygun reaktifler ile karboksilik asitler veya anhidritler ile olan reaksiyonlarından oluşur. Bu deneyde miktar belirten veriler kullanılmadan temel olarak mantık aktarılacaktır.
İlk olarak salisilik asit tartılarak erlene aktarılır. Üzerine dikkatli bir biçimde bir miktar asetik anhidrit ilave edilir. Daha sonra katalizör olarak kullanılan sülfürik asit birkaç damla şeklinde eklenir. Bu işlemlerden sonra erlen su banyosuna 80-90 oC’ de 10 dakika boyunca karıştırılır. Bu işlem bittikten sonra erlen su banyosundan çıkarılır ve oda sıcaklığına gelmesi için beklemeye alınır. Oda sıcaklığına gelen erlen içerisine erlenin %20’si kadar su ilave edilir. Erlen, su-buz banyosuna yerleştirilir. Bunun sonucunda oluşacak olan çökelti yani aspirin vakum altında süzülür. Süzgeçte bulunan aspirin soğuk su ile birkaç defa yıkanır ve etüvde kurutulur.
Deneyde dikkat edilecek bazı hususlardan bahsedecek olur isek, reaksiyon ortamının kuru olması dikkat edilecek başlıca hususlardandır. Nedeni ise, asetik anhidritin su ile bozunmasıdır. Bu sebep ile katalizör olarak susuz olduğundan H2SO4 kullanılmıştır. Ayrıca başlıca deney prosedürlerine ve laboratuvar kurallarına dikkat edilmesi gerekiyor.