Problemler, hatalar, sorunlar, arızalar… Bu kelimeler aslında hayatımızın her evresinde karşımıza farklı farklı şekillerde çıkan ve istemediğimiz bir durumun içinde bulunduğumuzu bize gösteren kelimeler. Kimse hayatının hiçbir safhasında bu kelimelerle karşı karşıya kalmak istemez. Özellikle de iş hayatında. İster mühendis olun ister avukat, doktor, yönetici ya da öğretmen, problem çözebilme becerisi ve bir sorun üzerinde plan yaparak çözüme ilerleyebilme gibi özellikler herkese fayda sağlar. Genellikle iş ilanlarında sıkça gördüğümüz “Analitik Düşünme Becerisi” karşımıza çıkan sorunları çözmemizde ve problemi detaylandırıp çeşitli açılardan değerlendirerek sonuca ulaşmamızda bize yardımcı olduğundan dolayı, birçok firma çalışanlarının bu özelliğe sahip olmasını arzu ediyor.
Peki analitik düşünme becerisi nasıl açıklanabilir? Basitçe ifade etmek gerekirse analitik düşünme, bir problemi olası nedenlerine göre parçalara ayırarak inceleyip detaylandırarak çözüme ulaşabilme becerisidir. Ezbercilik ve genellemenin aksine analitik düşünme becerisi sayesinde bir problem alt bileşenlerine ayrılır, bu bileşenler ayrı ayrı incelenir ve değerlendirilir. Bu sayede problemin ana sebebine ulaşma ihtimali ve kesin çözüm üretebilme şansı arttırılmış olur. Analitik düşünme becerisi doğuştan kazanılan ya da belli özelliklere sahip insanlarda daha sık görülen bir beceri türü değildir ve bununla ilgili kanıtlanmış bir çalışma da yoktur. İstenildiği takdirde herkes analitik düşünme becerisi kazanmak ya da var olan becerisini geliştirmek için çeşitli yollara başvurabilir. Peki analitik düşünme becerisi kazanmak ya da geliştirmek için neler yapılabilir?
Öncelikle içinde sırf “analitik” kelimesi olduğu için; “Bu beceriyi matematik problemleri çözerek geliştirebiliriz.” Ya da “Bu düşünce biçimi sayısal zekaya sahip insanların kavramasına daha müsait ben daha çok sözel zekaya sahip olduğumu düşünüyorum.” Diyerek kendimizi kandırmamamız gerekli. Evet, belirli türde matematik problemleri çözmek analitik düşünme becerisinin gelişmesine katkı sağlıyor ancak tek yöntem kesinlikle bu değil. Analitik düşünme becerisinin kazanılması ya da geliştirilmesi için yapılması gereken en önemli şey kendimizi düşünmeye endekslemek. Bir sorunla karşılaştığımızda ya da bir problemi çözmemiz gerektiğinde telaşlanmak, endişelenmek ve benzeri duygu durumlarına girmeden önce karşılaştığımız problem üzerinde düşünmeye başlamak sizi analitik düşünmeye sevk edecektir.
Analitik düşünme becerisini oluşturmak ya da geliştirmek için günlük hayatımıza entegre edebileceğimiz çeşitli yöntemler mevcut. Bu yöntemlerden bazılarını soyut ve somut yöntemler olarak iki kategoride inceleyebiliriz.
Somut Yöntemler
1- Okumak
Okumak analitik düşünceyi geliştirme açısından oldukça verimli bir yöntemdir. Ancak sizi analitik düşünceye sevk etmesi için polisiye, gizem, dedektiflik gibi konularda yazılmış kitaplar çok daha etkili olacaktır. Buradaki amaç kitapta gerçekleşen olay örgüsünün henüz belirsiz olan geleceği ya da sonuçları üzerinde çıkarımlar yapmak ve tahminlerde bulunmaktır. Örnek olarak bir Jean-Christophe Grange kitabını okurken ana karakter yerine kendinizi koyarak hikâye içerisindeki ipuçlarını önceden bulmaya çalışabilir, bulduğunuz ipuçları çerçevesinde kendi şüphelilerinizi belirleyebilirsiniz. Okuma esnasında aklınızdan yapacağınız bu çıkarım ve çözümlemeler sizin analitik düşünme becerinizi oluşturma ya da geliştirmenizde önemli bir rol oynayacaktır.
2- Strateji ve Zekâ Oyunları Oynamak
Analitik düşünme becerisinin bir problemi detaylandırarak ve parçalara ayırarak değerlendirip çözüme ulaşma becerisi olduğunu söylemiştik. Strateji oyunları da tam olarak bu mantığa hizmet etmektedir. Buradaki problemimiz, rakibimiz olan bir oyuncuyu ya da bilgisayarı mağlup edebilmek ve bunu oynadığımız oyunun içeriğine göre geliştireceğimiz bir strateji ile yapabilmek. Bu sebeple strateji oyunları oyuncuyu, rakibi mağlup etmek ya da oyunu tamamlayabilmek için çeşitli çözüm yolları üretmeye ve bunları denemeye teşvik ettiğinden analitik düşünmeyi gerektirmektedir. İsim ya da örnek vermeden keyif aldığınız ve temelinde yukarıda bahsettiğimiz gibi bir amacı olan strateji oyunları oynayarak analitik düşünme becerisi kazanabilir ya da var olan analitik düşünme becerinizi geliştirebilirsiniz.
3- Düşünmeye Sevk Eden Dizi ve Filmler İzlemek
Somut aktivitelerden belki de en keyifli ve herkese uygun olabilecek olanı film veya dizi izlemek olabilir. Bu keyifli aktiviteyi analitik düşünme becerisi kazanmak veya geliştirmek amaçlı kullanabilmek içinse izleyeceğimiz film ya da dizilerin kategorilerini amacımıza yönelik belirlememiz gerekiyor. Kitaplardan bahsederken değindiğimiz konu ve kategoriler aynen burada da geçerli. Seçeceğimiz filmin veya dizinin, izlerken sizi olay örgüsü ve hikâyenin ilerleyişi hakkında düşünmeye, tahminler ve çıkarımlar yapmaya sevk edici olması, film ve dizi izlemenin de analitik düşünme üzerine bir diğer faydalı aktiviteye dönüşmesini sağlayacaktır. Yorumlara bu çerçevede önereceğiniz film ve dizileri yazarak diğer okurlara ve bana alternatifler ya da öneriler sunabilirsiniz.
Soyut Yöntemler
1- Öğrenim kaynaklarınızı genişletin.
Analitik düşünme becerisinin kazanılması ve geliştirilmesindeki en önemli etmenlerden biri hiç kuşkusuz kişinin sahip olduğu bilgi birikimini geliştirmesi ve öğrenmeyi sürekli hale getirip hayatına entegre edebilmesidir. Bir problemi çözebilmek için kişinin bu problemi alt dallara ayırması bu alt dalları ayrı ayrı değerlendirebilmesi ve buradan çeşitli çözüm yolları üretebilmesi tamamen o kişinin bilgi birikimiyle doğru orantılıdır. Bu sebeple daha çok okuyarak, araştırmalar yaparak, çeşitli seminerlere, söyleşilere katılarak, kurslara giderek öğrenim alanları ve kaynaklarını arttırmak çok önemlidir. Unutulmamalıdır ki ne kadar çok bilgi sahibi olursanız karşılaştığınız problemleri de o kadar rahat çözebilirsiniz.
2- Düşünmek için fazladan vakit ayırın.
Herhangi bir karar almadan önce kendinize ekstra bir süre vererek, değerlendirmeler yapabilir kendinize sorular yöneltebilir ve alacağınız bu kararı kendinizden emin bir şekilde alabilirsiniz. Böyle bir karar alma noktasına neden geldim? Alternatif çözümlerim var mı? Alacağım hangi karar neticesinde en verimli sonuca ulaşabilirim? Gibi sorularla analitik düşünerek verimliliğinizi arttırabilirsiniz. Hızlı ve net kararlar almak her zaman mutlu sonuçlar doğurmayabilir.
3- Bakış açılarınızı genişleterek kendinizinkinden farklı görüş ve ideolojileri araştırın.
Halihazırda var olan bir ideolojiniz, düşünce yapınız ya da dini inancınız olabilir. İçinde bulunduğunuz toplumun, büyüdüğünüz ailenin ve çevrenizin çeşitli alanlarda sizi etkilediği ve sizin şu an olduğunuz kişi olmanızda mutlaka bir etkisi olduğu yadsınamaz. Ancak bunlar sizin dünya görüşünüzü genişletmenize ve sizinkinin tam tersi bir düşünce yapısını, ideolojiyi ya da inanışı araştırıp öğrenmenize engel teşkil etmiyor. Kendi sınırlarınızın dışında yapacağınız bir öğrenme yolculuğu çok farklı bakış açılarını tecrübe etmenizi ve var olan bakış açınızı geliştirmenizi sağlayacaktır.
4- Sorgulayıcı olun.
Analitik düşünme becerisini kazanmak ve geliştirmek konusunda şu ana kadar pek çok şeyden bahsettik ve bahsettiğimiz şeylerin tamamının alt metnini bilgi oluşturmakta. Eğer bu beceriye gerçekten sahip olmayı hedefliyorsanız bu yazıyı okumayı bitirdikten sonra dediklerimin doğruluğunu araştırma ihtiyacı hissetmeniz gerekiyor. Bilgi birikiminizi genişletirken edindiğiniz her yeni bilginin doğruluğundan emin hissetmemek analitik düşünce becerisine sahip olduğunuzun çok önemli bir göstergesidir. Öğrendiğiniz yeni bilgileri hemen doğru gibi kabul etmeyip nedenlerine inerek ya da birkaç farklı kaynaktan teyit ederek, analitik düşünme anlamında çok önemli bir adım atmış olacaksınız.
5- Ayrıntılara her zaman dikkat etmeye çalışın.
Analitik düşünme becerisi bir nevi olağan düşünce ve bakış açılarının dışında düşünmeyi, duruma farklı açılardan bakmayı hatta bu farklı bakış açılarını yaratmayı gerektirir. Farklılık ise çoğu zaman ayrıntılar aracılığıyla oluşur. Bu sebeple ayrıntılara dikkat etmek analitik düşünme becerisinin olmazsa olmaz gereksinimlerinden biridir.
Bir yazının daha böylece sonuna gelmiş bulunuyoruz değerli okurlar, yazının başında da dediğim gibi analitik düşünme becerisine sahip olmak çalıştığınız alan ya da pozisyonunuzla kesinlikle alakalı bir durum değildir. Her birey bu beceriyle kendine ve topluma katkı sağlayabilir inancındayım. Hayatımıza çoğunlukla iş ilanlarıyla giren bir ifade olsa da aslında erken yaşta bireylere kazandırılması gereken bir beceri olduğu bir gerçek. Umuyorum ki sizlere faydası olan bir yazı olmuştur. Her daim öğrenme arzusuyla kalmanız dileğiyle!