Dünya’nın şekli tarih boyunca tartışmalara konu olmuş ve hala da olmaya devam etmektedir. Üzerinde yaşadığımız Dünya hakkında yeterli bilgimiz var mı peki? Kimine göre düz kimine göre yuvarlak bir dünya üzerinde yaşıyoruz. Genel olarak bildiğimiz dünya şekli ise “Kutuplardan basık, ekvatordan şişik elips şeklinde bir yapı” şeklindedir. Kısmen doğru olan bu bilgi incelendiğinde, uzaydan çekilmiş birkaç uydu fotoğrafının yorumu olduğu anlaşılacaktır. Dünyanın şekline gelecek olursak tam bir şekle sahip olmayıp, geoit adı verilen bir yapıda olduğu görülecektir. Sonuç olarak bu araştırmada Dünyanın asıl şekli olan geoit incelenecektir.
Geoit, med-cezir olayının etkisi olmadan büyük okyanusların üst yüzeyinin karaların altından da devam ettiği varsayılarak oluşturulan soyut kapalı yüzeydir. Bu ismi Johann Benedict Listing koymuştur. Çekül doğrultusu (Yerçekimi doğrultusunu belirtmek için kullanılan doğrultu) yeryüzünün her noktasında geoit’i dik keser.
Çekül doğrultuları ise Dünya’nın merkezinde birleşmezler. Bunun en temel sebebi Dünya üzerindeki kütlelerin homojen olarak dağılmamasından kaynaklıdır. Bir tarafta derin ve çapı büyük çukurlar yani okyanuslar diğer tarafta büyük dağlar vardır. Bu homojen dağılmama sonucunda bölgeler arası merkezkaç kuvveti ve çekim kuvvetleri farklılık gösterecektir. Bu farklılık ise çekül doğrultularının aynı merkezde birleşmesine engel olacaktır ve çekül doğrultuları açık birer yay halini alacaktır. Geoit bu homojen olmayış sebebiyle dünya üzerinde farklı yerlerde farklı şekil almıştır. Bundan dolayı geoit üzerinde hesap yapılamayan bir fiziksel yüzey olarak kabul edilir (16. Dereceden bir denklem ile tanımlanabilir).
Geoit üzerinde işlem yapmak pek mümkün olmadığı için geoide en yakın şekil olarak kabul gören dönel elipsoid kullanılır. Dönel elipsoid, meridyen elipsinin kısa çapı üzerinde kendi etrafında dönmesi ile oluşan şekildir. Oluşturulan bu global referans yüzeyi(dönel elipsoid) ile geoidin ağırlık merkezi ve ortalama kutup doğrultusu çakıştırılır. Böylece hesap yapılamayan bir yüzey üzerinde hesap yapmak mümkün olacaktır. Ancak bazı durumlarda geoit ile dönel elipsoid arasında ki uyuşmazlık hesap yapmaya engel oluyorsa ortaya ülkeler tarafından geliştirilmiş yerel referans yüzeyleri oluşturulur.
Oluşturulan bu yerel referans yüzeyleri üzerinde bölgesel olarak hesap yapmak kolaylaşacaktır. Yerel elipsoitte ise geoidin bir yüzey noktası ile elipsoidin bir yüzey noktası çakıştırılır. Ülkemizde kullanılan referans yüzeyi ise WGS-84 elipsoididir. Bir bölgede yeryüzü şekli ile ilgili bir hesap yapılacak ise 0-50 km2 arası düzlem kabul edilir ve düzlem üzerinde ki hesaplama kuralları geçerli sayılır. 50 km2 ‘dan sonrası yeryüzü şekli düzlem olmaktan çıkıp eğimli bir hal alacaktır bu durumda ise 5000 km2 ‘e kadar olan kısımda geometrik olarak küre yüzeyi kabul edilir ve kürede uygulanan işlemler geçerli olacaktır. Hesap yapılacak alan 5000 km2 ‘den büyük ise söz konusu durumda dönel elipsoidin geometrik kuralları geçerli olacaktır.
Sonuç olarak Dünya’nın geometrik olarak belirli bir şekle sahip olmadığını bu yazımda anlatmak istedim. Dünya’nın tanımlanan fiziksel şekli olan geoidi ana hatları ile anlattım. Okuduğunuz için teşekkür ederim. Esen kalın…