Ülkemizde son yıllarda otomatik vitesli araç kullanımı ve tercih edilmesi yüksek oranlara ulaşmıştır. Yapılan araştırmalarda, otomobil üreticilerinin çıkardıkları her modelde otomatik vitesi opsiyon olarak sürücülerin kullanımına sunmuştur. Yüksek motor kapasitesinden, düşük motor hacimlerine kadar ve bunun yanında hem benzin hem de dizel araçlarda dahi otomatik vites seçeneği bulunmaktadır. Bu sisteme olan talebin artmasının en büyük nedenlerinden biri de, düz vites ile otomatik vites arasındaki fiyat farkının eskiye oranla daha düşük olmasıdır.
Diğer bir neden ise, otomatik vites araçların düz vitese göre daha fazla yakıt tüketimi, yeni nesil otomatik vites teknoloji ile minimum seviyelere indirgenmiştir. Bilhassa son dönemde, yeni sistem baskı balata kullanılan robotize şanzıman sistemlerde, düz viteste kullanılan yakıt tüketim oranına ulaşılmıştır.
Otomatik Vitesli Araç Kullanımı Püf Noktaları
Otomatik vites: Tork konvektörü, debriyaj, servo, hidrolik sistemi, selenoid, subap ve vites kademeleri gibi unsurları içinde barındıran alüminyum muhafazaya sahip şanzıman türüdür.
Otomatik vites sistemin en büyük getirileri;
- Üretici firmaların en uygun hızlanma ve tork devirlerini hesaplamaları sonucu ortaya çıkan veriler doğrultusunda, vites değişim sürelerini ayarlamaları.
- Sürücülerin kullanım hatası sonucu oluşacak şanzıman sorunlarını en az seviyede tutmak ve aracın yakıt ekonomisine katkı sağlamak.
Vites sistemlerinin çalışmalarını inceleyelim; düz vitesler, debriyaj yardımı ile motorda ki gücü tekerleklere taşır. Otomatik vitesler ise, tork dönüşümü yapan yağ içerikli bir sistem aracılığıyla motorda ki gücü tekerleklere iletir. Yarı otomatik şanzıman da ise, vites değişimi debriyaj olmadan manuel olarak yapılabilmektedir, bu sistemde ise kavrama elektronik veya vakum sistemi ile kontrol edilmektedir.
Otomatik vites çalışma sistemlerine göre, 3 başlık altında incelenir. Bu inceleme, sağladıkları konfora ve yakıt tüketimine göre değişmektedir. Sırasıyla inceleyelim;
- Kasnak ve kayış kullanan vites sitemleri: Motosikletler de görülen sistemdir. Motora ve diferansiyele takılı, açıları sabit olmayan iki kasnak arasında ki kayış yardımıyla aktarma yapar.
- Yağ basıncı ile çalışan vites sistemleri: Yağ, tork konvektörü ve soğutucu olan otomatik şanzımandır.
- Baskı ve balata kullanılan robotize vites sistemleri: Düz viteste ki gibi vites dişlileri, bilye, baskı ve balata bulunur. Yakıt tüketimi olarak, en düşük sistem olmasının yanında kullanım rahatlığı ve vites geçişleri diğer iki sisteme göre alt seviyededir.
Kasnak ve kayış kullanan ile yağ basıncıyla çalışan sistemlerde ki vites geçişleri robotize sisteme göre daha az hissedilir. Eskiden sadece yağ basıncı ile çalışan sistemlerde yokuş kalkış desteği bulunurken, son zamanlarda birçok otomatik vites araçta bu sistem bulunmaktadır.
Otomatik Vitesli Araçlarda Vites Pozisyonları Açıklamaları
( P ) = Park: Bu pozisyonda şanzıman kilitlidir. Kullanım amacı, araç park halinde dururken, uzun süreli beklemelerde ve aracı ilk çalıştırmalarda kullanılır.
( R ) = Reverse / Geri vites: Geri gitmek için kullanılan vites pozisyonudur.
( D ) = Drive / Sürüş: İleri gitmek için kullanılan vites pozisyonudur. Aracın hızına göre, en düşük vites ile en yüksek vites aralığında otomatik vites geçişi sağlanır.
( N ) = Neutral / Boş, Vites Boşta: Düz vites araçlarda ki, vites boşta pozisyonu ile aynıdır. (Düz viteslerde, vites boşa alınarak yakıt tasarrufu yapılması olayı, otomatik viteslerde asla yapılmamalıdır.) Otomatik araçlar park pozisyonuna ek olarak, bu pozisyonda araç çalışabilir. Bu pozisyonda, şanzımanın elektronik, arıza ve yağ seviyesi kontrolleri yapılır.
(D4) = Drive/Sürüş: (D) vites pozisyonuyla aynı seçenektedir. İleri gitmek için kullanılan vitestir.
(D3 veya 3) = Drive / Sürüş: İleri gitmek için kullanılan vitestir. Bu pozisyonda vitesler, aracın hızına göre, en düşük vites ile üçüncü vites aralığında otomatik olarak değişir. Bu pozisyonda aracın hızı maksimum 90 /100 km’ye kadar kullanılmalıdır. Bu km’ye kadar ki hızlarda kullanım bu pozisyonda olabilir. Bu pozisyonda yakıt sarfiyatı fazlalaşır. Aracın vites değişim, motor devri yükselir. Bu pozisyon bazı araçlarda ki (O/D Off ) pozisyonuyla aynıdır.
(2) = Drive / Sürüş: İleri gitmek için kullanılan vitestir. Bu pozisyonda vitesler, aracın hızına göre, Birinci ve ikinci vites aralığında otomatik olarak değişir. Sade şekliyle, iki vitesli bir araç moduna döner. Bu pozisyonda aracın hızı maksimum 60 km’ye kadar kullanılmalıdır.
(1, L veya S vites pozisyonu) = Low, Slow / Alçak, Düşük, Ağır, Yavaş Sürüş: İleri gitmek için kullanılan vitestir. Bu pozisyonda aracın vitesi birinci vitesin dışında başka vitese yükselmez. Açıklamak gerekirse, birinci vitese sabitlemiş olursunuz. Bu pozisyonda aracın hızı maksimum 30 km’ye kadar kullanılmalıdır. Genellikle çok dik yokuşlardan inmek için kullanılır.
(S veya O Butonu): Speed, Over drive / Hız, Sürat, Yüksek hız vitesi: Hızlı kullanım ve spor kullanım vitesidir. Bu butonlar devredeyken aracın normal vites değiştirme, devir aralığı yükselir. Hızlanma ve akselerasyon artar. Yakıt sarfiyatı maksimuma çıkar. Araç geçme ve sollamalarda kullanılabilir.
(Kar Butonu) = Kaymayı önleme: Aracın devirsiz kalkmasını sağlar. Karlı, buzlu, yağmurlu ve kaygan zeminlerde, tüm viteslerde kullanılabilir.
(M, M1 veya M2) = Manuel / Manüel: Triptronik özelliği olan şanzımanlarda Manuel vites geçişlerini sağlayan pozisyonlardır. Bu pozisyonda Manuel olarak, vitesler yükseltilir (+) veya düşürülür (–).
(A veya E) = Automatic / Otomatik sürüş: Triptronik şanzımanlı araçlarda, ileri gitmek için kullanılan vitestir. Bu pozisyonda vitesler aracın hızına göre otomatik olarak değişir. 1, 2, 3, 4 tüm vitesler otomatik olarak kullanılır.
Otomatik Vites Kullanım Kuralları
1- Trafik lambalarında ve şehir içinde ki yoğun trafikte uzun bekleme sürelerinden dolayı, mutlaka vitesinizi ‘N’ boş moduna almakta fayda vardır. Çünkü vites, ‘D’ konumun da kaldığı müddetçe motor ve şanzıman bağlantı halindedir ve bu bağlantı sonucu araç ileri gitme çabasındadır. Arabayı durdurmak için fren basarız ama araç durmasına rağmen halen yakıt tüketimi devam etmektedir. ‘N’ moduna aldığımızda ise, araç rölanti de çalışmayı sürdürürken hem yakıt tüketimimiz azalır hem de şanzımanı rahatlatmış oluruz.
2- Asla ve asla, hareket halindeyken ve yokuş inişlerde vitesi ‘N’ boş vites konumuna almayın. Otomatik vites sistemindeki ‘N’ modunun temelinde, aracın mutlaka hareketsiz kalması gereklidir. Bunun yanında bu konuma özel olarak, ‘N’ vitese alırken mutlak suretle ayağımız frene basılı olmalıdır. Bu kadar uyarıyı yapma sebeplerim ise, yokuş inerken ya da hareket halindeyken boş konumuna alırsanız,
- Şanzımanınız kitlenebilir.
- Dişliler zarar görebilir, bunun sonucu olarak kabarık bir servis faturası ile karşılaşabiliriz
3- Yokuş inişlerde ise, yakıt tüketimini azaltmanın yolu: en yüksek vitese geçiş yaparak, tüketimi azaltırız.
4- Dik yokuşlu yollarda aracımız kaldırmak için, vitesimizi ‘D’ yerine, 1 ya da 2. vites konumunda kullanmalıyız.
5- R, P ve N konumlarına vites geçişi yaparken, aracınız mutlaka durmuş olmalıdır.
6- Aracı durdurmak istiyorsak yapacağımız işlem sırası şöyle olmalıdır,
- Aracı fren yaparak durdurmak ve ayak frendeyken el frenini çekmek.
- Daha sonra, ayağınızı frenden çekmeden, vitesinizi ‘N’ konumuna almak.
Burada amaç, her seferinde arabayı durdururken ‘P’ konumunda vitese yük binmesine engellemek, böylece şanzımanınız rahatlar ve her defasında yük binmesinden dolayı zamanla oluşması muhtemel hasarların önüne geçmek.
Otomatik vites araç kullanımı keyfini uzun süre yaşamak için, mutlaka periyodik bakımlarını zamanında ve yetkili servislere yaptırın. Yazımda paylaştığım, kullanım kurallarına uyarak şanzıman ömrünüzü uzatır ve oluşabilecek tamir masraflarında korunmuş olursunuz. Özellikle, yakıt tasarrufu yapmış olursunuz ve bu da bütçenizi rahatlatmış olur. ASLA, kulaktan dolma bilgilere itibar etmeyin. Herhangi bir şanzıman sorununda mutlaka yetkili servisinize danışınız.