Pulsar (atarca) “kalp gibi atan” manasına gelir. Pulsar, içinde bulundukları nebulaların çekirdeği ve kalbi hükmünde oldukları kadar, kalp atışları gibi harika fasıllarla (ritimlerle) uzaya radyo dalgaları gönderen nötron yıldızlarıdır.
Büyük kütleri yıldızlar yakıtları tükendikten sonra süper nova patlaması sonu dış kabuğunu boş uzaya atarlar ve kütle çekim etkisiyle çekirdeği kendi içine çökerek nötron yıldızı oluştururlar.
Not: Nötron yıldızları sahip olduğu atomlardaki elektronların yüksek kütle çekim etkisiyle atom çekirdeğindeki protona çarparak reaksiyon sonucunda nötrona dönüşür.Bu yüzden nötron yıldızlarının çekirdeği nötronlardan oluşur ve ismi de buradan gelir.
Güneşimiz gibi yıldızlar, yeterli kütleye sahip olamadıkları için asla nötron yıldızı oluşturmazlar bu gibi yıldızlar yakıtları tükendiğinde beyaz cüceye dönüşürler. Daha yüksek kütleri yıldızlar aynı reaksiyon sonucu karadelik oluştururlar.
Pulsar Nedir
Nötron yıldızları yıldızları küçük yarıçapa, yüksek manyetik alana ve devasa kütleye sahiptir öyle ki bir çay kaşığı kadarının dünyadaki ağırlığı 100 milyon tonu geçmektedir.
Yukarıdaki simülasyon görüntüde görmüş olduğunuz nötron yıldızı uzaya sürekli madde fırlatırlar, uzaya fırlatılan maddeler ivmeli hareket yaparak sürekli radyo dalgaları, morötesi, kızılötesi gibi elektromanyetik dalgalar oluşur.
Resimde gördüğünüz çift yönlü oluşan bu ışınlar yıldızın dönüş periyotuna göre belirli zaman aralıklarında dünyadan görüntülenir. Bunun için kalp atışı gibi belirli zaman dilimleri arasında gözlemleyebildiğimiz için pulsar (atarca, kalp atışı) şeklinde tabir edilir. Bunu söyle düşünebiliriz denizdeki denizciler deniz fenerini, deniz fenerinin dönme periyoduna göre görebilirler.
Gezegenlerin ve yıldızların dönüş hızları yarı çapına bağlı kütle miktarına göre değişir. Nötron yıldızlarının yarıçapları küçük kütleri devasa olduğu için dönüş hızları çok yüksektir. Öyle ki bazıları saniyede 100.000 devir yaparlar. 20 km çapındaki bir pulsar ekvator yüzeyindeki dönüş hızı saniyede 62.800 saatte 226.000.000 kilometreyi bulur.
Pulsarların kütlesi ve kütle çekim kuvveti çok yüksek ise nasıl madde atabiliyorlar?
Gezegen ve yıldızlar gibi cisimlerin ekvatordan kutuplara doğru giden bir gözlemci düşünelim. Ekvatordan kutuplara giderken çap azalır ve gözlemciye göre dönüş hızı artar kutup bölgelerinde gözlemcinin hızı , aynı zamanda sahip olduğu kinetik enerji en yüksek seviyeye ulaşır. Cismin kutup bölgesindeki potansiyel enerji, gözlemcinin sahip olduğu kinetik enerjiden küçük ise gözlemci uzaya uçar.Yani şöyle diyebiliriz hızlandıkça kütle çekime o kadar az maruz kalıyoruz. Öyle ki son zamanlarda ışığın bile kaçamadığı karadeliklerin uzaya bol miktarda madde fırlattığı gözlemlendi.
Pulsar Çeşitleri
Yörüngesel atarcalar: Bu tip atarcalar zaman içerisinde dönerken enerjisini yitirir ve ölürler.
X-ışını Atarcaları: Nötron yıldızları çiftli sistem oluşturduğunda ortaya çıkan gök cismidir.
Magnetarlar: Işınım şiddeti manyetik alandan kaynaklanan atarcalardır.