Yıldırım Araştırmaları; Florida Teknoloji Enstitüsünde Fizik ve Uzay Bilimleri departmanında (GPL) Geospace Fizik Laboratuarında Yıldırım araştırma grubuyuz. Yıldırım deşarjının altında yatan fiziği anlamayla ilgileniyoruz. Bizim araştırmalarımız kuramsal, gözlemsel ve kontrol dışı elektron fiziklerinin deneysel çalışmaları, yıldırım ve gök gürültülü fırtınadan x-ışını emisyonu, karasal ani ışık gamma-ışını (TGFs), ve yıldırım başlatma ve yayılmasını içerir.
Spriteları ve Akıntıları Araştırma; Geçici ışık olayları (TLEs) üst atmosferde meydana gelen havanın büyük elektirik deşarjlarının bir grubu yer alır. Onlar atmosferdeki irtifada fırtına faliyetleri tarafından yönlendirilir. TLEs’in bilinen en az 4 biçimleri vardır: blue jet’ler, elf’ler, gigantic jet’ler ve sprite’ler. Yıldırımlar nasıl oluşur?
Blue jets 40 km yüksekliğine kadar olan fırtına bulutlarının üstünden çıkar. Elf’ler 300 km üzerinde yanlamasına yayılabilen yıldırım kaynaklı ani ışıklardır. Gigantic jet‘ler fırtına bulutları üstleri ve alt iyonosfer arasındaki elektrik temasının doğrudan bir yolunun kurulmasını sağlayan elektrik deşarjlarını yukarıya hareket ettiriyor. Sprite’ler 50 ile 90 km aralığında ki mezosferde meydana gelir. Bunlar zamanın çok küçük bir periyodunda, tipik olarak 1-10 ms süresinde myedana gelirler. Sprite’ler yaygın olarak dünya genelinde gözlemlenir fakat çoğunlukla kuzeydeki kalabalık bölgelerin üzerlerinde görünür, Orta ve Güney Amerika, Avrupa, Japonya, Çin ve Avustralya. Gözlemlemeler normalde 70-75 km irtifa çevresinde ışık huzmelerinin deşarjlarıyla başlayarak sprite’ler görünür ve zaman zaman aşağı doğru ve daha sonra yukarıya doğru şekillenir. Sprite ışık huzmeleri 10^5 m/s’den 10^7 m/s hızında seyahat ederler. Sprite-evebeyni +CGs (Cloud to ground lightning strikes – Buluttan toprağa yıldırım düşmesi) C km’nin yüzlerce anında şarj üretir.
Daha fazla bilgi için sprite ve ışık huzmesi araştırmaları üzerine Florida Teknoloji web sitesini ziyaret edin.
Ek Bölüm:
Yıldırım, yeryüzü ile elektrik yüklü bir bulut arasındaki elektriksel boşalma olayıdır. Ayrıca yıldırımlar en tehlikeli şimşek türlerindendir. Bu boşalma olayı sadece bulut ve yeryüzü arasında olmaz. Bu boşalma olayının iki bulut arasında gerçekleşebilir ve buna şimşek denir. Bu iki olayda gerçekleşirken şimşek çakmasının ardından gök gürültüsü işitilir. Şimşek çakmasından sonra duyulan en kuvvetli sesi, yıldırımın asıl gövdesi; arkadan gelen sesi, ayrıldığı kollar meydana getirir.
Peki Gök Gürültüsünden Sonra Ses Neden Daha Sonra Duyulur ?
Yıldırım oluşumu konusunda en çok merak edilen olaylardan biriside şimşek görüldükten sonra sesinin duyulması olayı: bu olay ses hızının, ışık hızından çok küçük olmasından kaynaklanır bundan ötürü de gök gürültüsü daima şimşek görüldükten sonra duyulur.
Yıldırım Çarpması
Yıldırım çarpması, bulut ile yer arasında oluşan bir şimşeğin canlılara isabet etmesidir. Yıldırım çarpması, elektrik yükü nedeniyle ölümcül sonuçlar doğurabilecek, oldukça tehlikeli bir hadisedir. Örneğin dünya genelinde yılda ortalama 24.000 kişi ölmekte, 240.000 kişi yıldırım çarpmasından dolayı yaralanmaktadır.
Yıldırım Çarpmasından Nasıl Korunuruz ?
Yıldırımın bir insanın üzerine düşme ihtimali çok azdır ancak imkansız değildir. Bu nedenle yağışlı havalarda çok dikkatli olunmalıdır. Yapılan incelemeler sonucunda bir bölgeye yıldırım düşmeden önce vızıltıya benzer bir ses duyulduğu, deride karıncalanmalar olduğu ve saçların dikleştiği tespit edilmiştir. Eğer böyle bir durum söz konusu ise muhtemel bölgeden derhal uzaklaşılmalıdır.
Alınabilecek başlıca önlemler şunlardır;
- Yıldırımdan korunmak için evlerin ve binaların çatılarına yıldırımsavar (paratoner) olarak adlandırılan ve elektriği toprağa ileten aletler kullanılabilir.
- Kesinlikle ağaçlardan, elektrik direklerinden, sivri yerlerden ve su birikintilerinden uzak durmanız gerekir.
- Eğer bir şemsiye, sivri veya metal cisimler taşıyorsanız tehlikeyi de beraberinde taşıyorsunuz demektir.
Bu nedenle şemsiyeniz olsa bile eve yetişmeye çalışmak yerine şemsiyeyi kapatarak üstü kapalı bir alan bulmanız en doğru tercihtir. - Halk arasında, lastik tabanlı ayakkabıların veya otomobil lastiklerinin yıldırımdan koruyacağına inanılır. Bunların hiçbir faydası yoktur ancak otomobilin metal çerçevesi (vücuda temas etmiyorsa) çarpmanın etkilerinden korumada yardımcı olur.
- Yine halk arasında aynı noktaya iki kere yıldırım düşmeyeceğine inanılır oysaki bunun gerçekleştiği pek çok olay kaydı mevcuttur.